Wat heeft de wetenschap te melden over de verwoesting van Sodom en Gomorra? Best wel veel, zo blijkt. Een multidiscplinair team van 21 wetenschappers heeft recent een publicatie gedaan over onderzoek naar Tall el-Hammam. Wetenschappers zeggen de stad Sodom te hebben gevonden. En dat ze daar bewijs voor hebben.
Het Tall el-Hammam Excavation Project (TeHEP) is een gezamenlijk wetenschappelijk project van Trinity Southwest University’s College of Archaeology & Biblical History (Albuquerque, New Mexico, VS), Veritas International University’s College of Archaeology & Biblical History (Santa Ana, Californië, VS) ) en het ministerie van Oudheden van het Hasjemitisch Koninkrijk Jordanië.
Al deccenialang wordt er onderzoek gedaan naar Sodom en Gomorra. Het verhaal over de verwoesting van de stad spreekt tot de verbeelding maar wordt ook vaak afgedaan als ‘onzin’. Want er zou “geen wetenschappelijk bewijs” zijn voor het bestaan van de steden, laat staan de verwoesting.
Daar lijken wetenschappers nu anders over te denken maar hun theorie heeft wel wat haken en ogen.
Een ‘vuurbal’ die Sodom en Gomorra verwoest heeft
Er zijn in het verleden meerdere archeologische opgravingen geweest en ontdekkingen gedaan die laten zien dat in de regio rondom de Dode Zee flinke verwoestingen zijn geweest. Niet alleen door oorlogen, maar ook door hevig natuurgeweld. Tall el-Hammam is daar een sprekend voorbeeld van, zo blijkt. Net als overigens Jericho, dat er redelijk dichtbij in de buurt ligt.
In 1924 was er onder leiding van Drs. W.F. Albright en M.G. Kyle een expeditie van The American Schools en Xenia Seminary die ten zuid-oosten van de Dode Zee in een gebied van vijf oases, centraal tussen de oases, de restanten vonden van een grote, ommuurde, stad (Bab-ed-Dra).
Volgens onderzoek is de stad plotseling onbewoond geraakt tussen 2500-2000 voor Christus. Dat zou dan Sodom moeten zijn want: de tijd stemt overeen. Daarnaast is er nog de plaats Numeira, welke dan Gomorra zou moeten zijn.
Hoewel veel bijbelgeleerden meenden dat men daarmee “Sodom en Gomorra” had gelocaliseerd (ook in Halley’s Bible Handbook meldt men dit) zijn veel andere wetenschappers het hier niet mee eens. Wat ontbreekt is namelijk een aanwijzing dat Bab-ed-Dra door vuur verwoest is – iets wat de Bijbelse beschrijving zegt – en Numeira zou een ‘klein dorp’ zijn en geen stad. Maar wél door vuur verwoest.
Gevaar bij dit soort zaken is natuurlijk dat een vondst aan het Bijbelse verhaal gelinkt wordt en een eigen leven gaat leiden zonder dat het écht bij elkaar past. Een echte historicus zal zo niet te werk willen gaan.
De verwoesting van Tall el-Hammam
In Scientific Reports is een peer-reviewed artikel verschenen over de verwoesting van Tall el-Hammam.
Opgravingen door honderden mensen, die meer dan 15 jaar hebben geduurd, en gedetailleerde analyses van opgegraven materiaal door meer dan twee dozijn wetenschappers hebben tot de conclusie geleid dat ongeveer 3.600 jaar geleden Tall el-Hammam door een ijzige ruimterots, die met ongeveer 61.000 km per uur op aarde afstevende, is verwoest.
De rots flitste door de atmosfeer en explodeerde in een enorme vuurbal ongeveer vier kilometer boven de grond. De ontploffing was ongeveer 1.000 keer krachtiger dan de atoombom in Hiroshima. De stadsbewoners die ernaar staarden waren op slag verblind. Luchttemperaturen stegen snel boven 2.000 graden Celsius. Kleding en hout vlogen onmiddellijk in brand. Zwaarden, speren, modderstenen en aardewerk begonnen te smelten. Vrijwel onmiddellijk stond de hele stad in lichterlaaie. – BusinessAM.
Saillant detail:
Nog geen minuut later werd de Bijbelse stad Jericho, 22 km ten westen van Tall el-Hammam, getroffen. De muren van Jericho stortten in en de stad brandde tot de grond toe af. Maar hoe weten we dat dit allemaal millennia geleden in de buurt van de Dode Zee in Jordanië is gebeurd? (idem)
Volgens het wetenschappelijke onderzoek (pagina 10):
At Tall Nimrin, the third-largest city in the area located ~ 5 km to the north of TeH, there also is no evidence for MB II warfare at 1650 BCE, although there is evidence of destruction and possible burning, as at TeH. Also, there is evidence of military action during the Iron Age II period, as at TeH. Thus, the three largest urban cities in the southern Jordan Valley, TeH, Jericho26,27, and Tall Nimrin, burned and/or were destroyed simultaneously at ~ 1650 BCE, the end of MB II, but lack evidence for military action as a potential cause.
Het wetenschappelijk onderzoek is hier te vinden. De wetenschappers verwijzen letterlijk naar Genesis:
Tall el-Hammam may be the second oldest city/town destroyed by a cosmic airburst/impact, after Abu Hureyra, Syria, and possibly the earliest site with an oral tradition that was written down (Genesis).
Christianity Today schrijft:
The highly technical report—published this week in Scientific Reports, an online peer-reviewed journal, and already accessed more than 100,000 times—noted in conclusion the similarity to the biblical account of the destruction of Sodom and Gomorrah: “There are no known ancient writings or books of the Bible, other than Genesis, that describe what could be construed as the destruction of a city by an airburst/impact event.”
Opmerkelijk is dat CT laat weten dat er “een golf aan krantenkoppen” was hierover. Dat valt in het Nederlandse taalgebied nogal tegen (op het moment dat ik dit schrijf), zo moet ik vaststellen. In 2015 schreef het AD er wel een artikel over en de aanname die toen al werd gedaan was dat het mógelijk Sodom zou zijn. Ook Scientias heeft er een artikeltje aan gewijd. In het NRC (betaalmuur) tenslotte een kritisch artikel over de bewering dat we hier met het Bijbelse Sodom te maken hebben.
“Op Twitter en review-site PubPeer is er direct kritiek door archeologen, fysisch antropologen en deskundigen op het gebied van meteorietinslagen. Ook wijzen ze er op dat Scientific Reports te veel aan clickbait doet en al meermaals dubieuze artikelen heeft moeten terugtrekken. [..] Sinds 2005 is de christelijk-evangelische Trinity Southwest University in Albuquerque bezig met opgravingen op de oude woonplaats. Het werk staat onder leiding van Stephen Collins, zelf geen echte archeoloog. Hij en zijn team hebben maar één doel: bewijzen dat Tell el-Hammam Sodom is.” (NRC)
Datering verwoesting Sodom en Gomora
Een probleem dat veel (bijbel)wetenschappers hebben met de huidige bewering van wetenschappers die werken aan de opgraving is de datering. Zo lezen we in Christianity Today:
As Christianity Today reported seven years ago, few archaeologists outside of those working on the excavation team believe that Tall el-Hammam is Sodom.
“In my opinion, this is an example of evidence being marshaled to support the identification of the site as Sodom, as opposed to letting the site speak for itself and then—if the evidence supports it—put forth a proposal of it as Sodom,” archaeologist Robert Mullins told CT.
Chair of the Department of Biblical Studies at Azusa Pacific University, he currently codirects the excavation at Abel Beth Maacah, a site in northern Israel. He is also listed on the Tall el-Hammam excavation website as a ceramic consultant.
Verwoesting Jericho
Met andere woorden: de datering klopt niet met de Bijbelse gegevens. Als men Tall el-Hammam wil linken aan Sodom dan lijkt het er op dat er geschoven moet worden met een aantal zaken, zéker als dat ook nog eens samenvalt, zoals lijkt te worden gesuggereerd in het artikel van BusinessAM, met de in de Bijbel genoemde verwoesting van Jericho.
Want, als we kijken naar de Bijbelse tijdlijn zit er flink tijdsverschil tussen het verhaal over de verwoesting van Sodom en Gomorra (in de tijd van Abraham) en de ons bekende verwoesting van Jericho.
Dat de in de Bijbel beschreven verwoesting een latere gebeurtenis is, en na 1386 v. C. plaatsond, blijkt uit vondsten van Egyptische scarabeeën (amuletten in de vorm van de heilige mestkever) met de namen erop van Egyptische farao’s. De vondsten betroffen een chronologisch aaneengesloten reeks scarabeeën vanaf de 18e eeuw tot de eerste helft van de 14e eeuw v. C.. De laatste van de reeks is een scarabee met de naam van farao Amenhotep III (1386-1348 v. C.) erop. (Tijdschrift “Bijbel, Geschiedenis en Archeologie” – offline).
Er waren toen slechts weinig Egyptische soldaten in Kanaän, zoals blijkt uit Amarna-brieven afkomstig uit Kanaän. Deze brieven werden tussen ca. 1360 en 1340 v. C. geschreven door vorsten van Kanaänitische steden die bedreigd werden door de Habiroe. Ondanks de herhaalde smeekbeden van de stadsvorsten in hun brieven om boogschutters te sturen, deed Amenhotep III niets. (Chronologie BGA, offline, zie ook “Dat Geloof Ik Niet”, pg. 34).
Jericho meerdere malen verwoest
Jericho is meerdere malen verwoest – iets wat de meeste bijbellezers niet weten. De verwoesting van Tall el-Hammam en vele andere plaatsen, inclusief een eerdere verwoesting door Jericho zou door deze ramp zeker kunnen zijn gebeurd. Dat in Jericho sporen zijn van een enorme verwoestende brand is bekend (zie ook het verslag van de onderzoekers, pg. 50v.v.) zoals zij ook schrijven:
The destruction of Jericho was not unusual. Cities in the Jordan Valley have a long history of episodic destructions by earthquakes and warfare. However, Kenyon found no conclusive evidence of either at ~ 1650 BCE, and there were no known major earthquakes in the area between ~ 1800 and 1560 BCE. In previous destruction episodes, the inhabitants simply rebuilt immediately, but this time, Jericho was inexplicably abandoned for centuries. The causes of the destruction of Jericho are unclear.
Er is echter wel wat onduidelijkheid over deze (eerdere) verwoesting van Jericho. Zoals bijvoorbeeld National Geopgraphic laat zien in dit artikel – maar dat is even buiten de scope nu – zou het wel degelijk door andere redenen veroorzaakt kunnen zijn.
Is Tall el-Hammam het Bijbelse Sodom?
Hoe sterk zijn de aanwijzingen dat Tall el-Hammam de plaats Sodom is? Hoe is dat te rijmen met de Bijbelse chronologie? De relatie die men legt met Genesis heeft vooralsnog maar één grondslag: de beschreven verwoesting uit Genesis komt (mogelijk) overeen met wat men hier heeft geconstateerd.
De énige manier om deze theorie sluitend te maken is de claim dat het verhaal van de verwoesting van Sodom íngeschreven is, in een latere tijd, in het verhaal over Abraham.
Geschiedsvervalsing in de Bijbel?
Is er door de latere schrijvers (Mozes, Jozua e.a.) van de eerste vijf boeken van Mozes aan “geschiedsvervalsing” gedaan? Is er een mogelijkheid dat het verhaal van Lot vermengd is geraakt met de verhalen over de verwoesting van Tall el-Hammam? Ik twijfel. Overigens zou ik het in dat geval geen geschiedvervalsing willen noemen. De schrijvers van Genesis zijn immers op (grotendeels) orale tradities afgegaan? Geschiedvervalsing is als je bewust een foute voorstelling van zaken geeft immers?
Persoonlijk dénk ik dat het mogelijk zou kúnnen zijn, “ik zou er mee kunnen leven” zeg ik dan (iets wat u wellicht verbaast maar het is wel zo). Maar het zou mogelijk ook een té makkelijke conclusie kunnen zijn in mijn ogen.
Daarnaast doe je de Bijbelse chronologie nogal geweld aan. Anderzijds, … voor wie wat minder orthodox in de opvattingen is, is het een aanvaardbare theorie. Wel bewijst het dat wat in Genesis beschreven is wel degelijk mogelijk is én in elk geval minstens één keer plaatsgevonden heeft! En zoals de wetenschappers ook vaststellen: de Bijbel is het énige boek die dit gebeuren beschrijft. Is dat niet ongelofelijk bijzonder? Er is uit die tijd best veel geschiedschrijving boven water gekomen, en over dit schokkende feit, deze schokkende verwoesting die tienduizenden levens heeft gekost, spreekt alléén de Bijbel!
Bijbelse Chronologie
De Bijbelse chronologie hoeft niet leidend te zijn bij archeologisch onderzoek. Integendeel, dit onderzoek dient objectief te zijn. Wanneer onderzoek de Bijbelse chronologie als leiddraad neemt bestaat het gevaar dat zaken ten onrechte worden ‘ingepast’ in het bijbelverhaal – echter, de keerzijde is: als onderzoek opeens gelinkt wordt aan bijbelse gegevens of verhalen, dan wordt het wel oppassen geblazen – want, wat is dan de intentie van de onderzoekers?
Locatie klopt niet
Naast de bijbelse chronologie is er ook een probleem met de locatie. Die komt niet met de verslaglegging in Genesis overeen.
Het archeologische meningsverschil over Sodom concentreert zich niet alleen op de chronologie, maar ook op de locatie. Sodom ligt conventioneel meer aan de zuidkant van de Dode Zee. Steven Collins, de mededirecteur van de opgraving in Tall el-Hammam, haalt vaak Genesis 13 aan waar Abraham en Lot hun kamp hadden opgeslagen tussen Bethel en Ai en neerkeken op Sodom, dat lijkt aan te geven dat de ligging ten noorden van de Dode Zee is. Maar Mullins zei dat Collins Genesis 18:16 verwerpt. “Abraham is in Mamre en kijkt neer op Sodom” – men kan Hammam niet zien vanuit het gebied van Hebron, merkte hij op. (Christianity Today, vertaald).
Van oudsher, zie ook eerder, is men daarom altijd uitgegaan van een locatie meer naar het zuiden. Ook hier geldt echter dat wanneer door Mozes, later, het verhaal van Genesis op schrift is gesteld er wellicht sprake is geweest van orale tradities die niet helemáál 100% correct waren over de locatie.
Onderzoek “nieuwswaardig en relevant” maken
Ik denk eerder dat wetenschappers zó happig zijn geweest om hun vondsten en constateringen “relevant te maken” (en nieuwswaardig) dat ze het linken aan bijvoorbeeld de Bijbelse geschiedenis. Zoals eerder gemeld: “evidence being marshaled to support the identification of the site as Sodom, as opposed to letting the site speak for itself “.
In Nederland is dit nieuws (nog) niet echt binnen gekomen. In de VS kennelijk wel. Gevaarlijk is dat men ‘de verwoesting van Jericho’ noemt zonder daar de juiste Bijbelse link te leggen. Of eigenlijk: het ontbreken er van. Terwijl men wél de link naar Genesis maakt als zou men Sodom hebben gevonden.
De indruk kan bij de lezers (journalisten…) allicht snel ontstaan dat zowel Sodom en Gomorra alsook Jericho op één dag verwoest zijn en deze beide voorvallen geleid hebben tot de verschillende bijbelverhalen (Genesis 18, 19 en Jozua 6). Dat spoort totaal niet met wat wij weten uit de Bijbelse geschiedschrijving.
De openbaring aan Abraham
Ik concludeer dat er twéé opties zijn:
1. ófwel er is géén sprake van de vondst van de stad Sodom tenzij men het onjuist dateert (wanneer de Bijbelse chronologie gevolgd wordt had dit namelijk minimaal 200 jaar eerder moeten plaatsvinden) – wat ik niet uitsluit alhoewel de vondsten vrij precies te dateren zijn – en ook nog eens de locatie onjuist is vastgelegd in de Bijbel;
2. ófwel het verslag dat wij kennen vanuit Genesis is niet helemaal juist en de gebeurtenis uit 3600 v.Chr. is in een later stadium “ingevoegd” in Genesis (door Mozes) doordat men orale tradities met elkaar vermengd heeft – een optie die ik ook niet uitsluit.
Dat laatste is wat men eigenlijk standaard al doet in veel gevallen, zoals bij BusinessAM. Daarbij gaat men er dan vanuit dat de áánname die de wetenschappers doen (zonder zich te verdiepen in de achtergrond van de wetenschappers die het onderzoek uitvoeren!) dat Tall el-Hammam de stad Sodom is de wáárheid is en dús de Bijbelse verslaglegging “niet klopt” oftwel deze gebeurtenis in de geschiedenis van Abraham “ingeschreven” is.
In het onderzoeksverslag lezen we dat het gebied honderden jaren ‘ontvolkt’ raakte. Jericho was ca. 300 jaar later weer bevolkt volgens de onderzoekers. Dat zou overeenkomen met de Bijbelse Chronologie (verovering Jericho door Jozua) en andere archeologische vondsten, zie eerder.
Over de onderzoekers
Het opgravingen worden uitgevoerd door VIU School of Archaeology en Trinity Southwest University.
De onderzoekers hebben een vooropgezet doel. Zoals ook NRC, Christianity Today en andere bronnen melden wil men aantonen dat Tall el-Hammam de stad Sodom is. Elke objectiviteit gaat daarmee verloren. Hoe bijzonder de vindplaats ook is en wat men er ook gaat vinden: wanneer je wetenschappelijk onderzoek wilt doet en dit op voorhand het uitgangspunt is, ondergraaf je daarmee je eigen geloofwaardigheid.
Trinity Southwest University (TSU)
Het TSU is een niet-erkend opleidingsinstituut (“unaccredited”). Dat hoeft geen probleem te zijn maar ik zie een probleem in de beweegreden er voor:
TSU is not accredited by any accreditor recognized by the United States Department of Education. The institution’s position is that “any governmental association or oversight … is inappropriate for a faith-based organization or institution, and constitutes a fundamental violation of church/state separation”. (Wikipedia)
Het TSU gebruikt als reden om zich niet te laten erkennen als serieus, overheidserkend, opleidingsinstituut een argument dat door veel diploma-mills en ‘culleges’ ook wordt gebruikt. Hierdoor heeft het insituut alle schijn tegen en worden ze in de wetenschappelijke wereld ook niet serieus genomen.
Evangelisch Instituut en chronologie van de Bijbel?
Wat mij verbaast is dat een Evangelisch Instituut als TSU, in afwijking van hun eigen missie en doel, wil aantonen dat Tall el-Hammam het Bijbelse Sodom is.
“we humbly submit our minds to the Bible by embracing Scripture (comprised of the ancient Hebrew Tanakh and the New Testament) as the only written, divinely inspired representation of reality given by God to humankind” (TSU)
Hoe rijmen ze de datering van de stad met de Bijbelse chronologie? Hoe rijmen ze dit met hun eigen opvattingen (“doctrinal position”) waarin ze zeggen dat de Bijbel de Goddelijk geïnspireerde representatie van de werkelijkheid is?
VIU School of Archaeology
Veritas is wél een door de overheid erkend Evangelisch, non-profit, Instituut. Veritas heeft in haar “Doctrinal Statement” staan:
We believe in the full historicity and comprehensibility of the biblical record of primeval history, including the literal existence of Adam and Eve as the progenitors of all people, the literal fall in the Garden of Eden and resultant divine curse on creation, the worldwide cataclysmic deluge, and the origin of the nations and languages at the tower of Babel.
Ook hier de vraag hoe de datering van de stad gerijmd wordt, door hen, met de uitspraak “Wij geloven in de volledige historiciteit en begrijpelijkheid van het bijbelse verslag van de oergeschiedenis”.
God werkt door de natuur
Dat het verhaal over de verwoesting van Tall el-Hammam, Jericho en veel omliggende plaatsen ongelofelijk interessant is, staat buiten kijf. Ik krijg er in elk geval niet snel genoeg van om over dit soort zaken te lezen en er in te spitten! Al was het alleen al omdat je daardoor kunt zien dat het wel dégelijk kan dat een grote, sterke, stad als Tall el-Hammam in één klap verwoest wordt. Net als Jericho en andere steden en plaatsen. Dat dit gebied daardoor honderden jaren volstrekt desolaat en ontvolkt was op een paar rondtrekkende nomaden na. Wie had dat ooit gedacht?
Persoonlijk geloof ik ook dat veel van de wonderlijke zaken die we lezen in het Oude Testament gerelateerd zijn aan bijzondere natuurfenomenen – denk daarbij aan de doortocht in de Rode Zee, de oversteek (droogvallen) van het volk door de Jordaan, de val van Jericho (de Bijbelse beschrijving) enzovoorts.
Maakt dit het opeens géén wonderen meer? Integendeel! God beïnvloed de natuur. Hij is immers de Almachtige? Hij kan een natuurramp of bijzonder fenomeen laten plaatsvinden op het moment dat het noodzakelijk was voor het volk Israël. Of, anders gezegd, Hij brengt hen op het moment van zo’n gebeuren op de plaats waar Hij hen wil hebben en zorgt dat het in hun voordeel is of was. Hij is toch de Heer van deze Schepping? Hij bepaalt toch de ‘tijden en gelegenheden’? Mat. 24:36; 1 Thess 5:1.
De vrouw van Lot
Wat dit verhaal in elk geval overduidelijk maakt is dat een dergelijke situatie dus écht minimaal één keer gebeurd is en de Bijbel hier de wáárheid spreekt.
Toen ik er over las dacht ik meteen: “hoe vaak heb ik niet gehoord dat het helemaal niet kan dat de vrouw van Lot in een zoutpilaar veranderde”. Wel, als we dit verhaal op ons in laten werken was ze zéker niet de enige die dit overkomen is!
Lot en zijn gezin moesten rennen voor hun leven om de verwoesting die aanstaande was te ontkomen. Zij bleef staan om te treuren over het verlies van haar materieële bezittingen. En betaalde daar een hoge prijs voor: ze overleefde het niet.
De enorme explosie, het zout en alle andere rommmel en het vuur dat in het rond vloog.. stel je eens voor wat voor enorme “knal” dit geweest is? Zoals eerder gemeld: “De ontploffing was ongeveer 1.000 keer krachtiger dan de atoombom in Hiroshima.“.
Zou dit rondvliegende zout, dat met zo’n enorme kracht werd weggeblazen, mensen niet in een ‘zoutpilaar’ hebben kunnen veranderen? De vraag stellen is ‘m beantwoorden!
Maar wat is nu écht relevant?
Bijzonder vind ik het vers in Genesis 18:17-20 “En de Here dacht: Zou Ik voor Abraham verbergen wat Ik ga doen? [..] Daarop zeide de Here: Het geroep over Sodom en Gomorra is voorwaar groot, en haar zonde is voorwaar zeer zwaar.”
Wat had Abraham gezien? Wat was hem geopenbaard? Dat er een verwoesting zou komen in het gebied, dat Sodom en Gomorra verwoest zouden worden. En doordat Abraham die openbaring kreeg werd Lot gespaard. De kérn van het verhaal is dat God de zónde niet verdraagt en wanneer zonde zódanig groot is dat alle grenzen overschreden worden Hij moet en zál ingrijpen. Dat Hij, ik maak het maar wat ‘beeldend’, bij wijze van spreken in Heilige Woede hierover een meteoriet op de aarde wierp?
Dat is wat écht relevant is in het verhaal van Lot en de omkering van Sodom en Gomorra. Dat God (de) Zonde niet verdraagt.
