We leven in de postmodernistische tijd. “Postmodernisme is de overkoepelende naam voor een cultuurstroming die een reeks van filosofische standpunten en esthetische stijlen in de kunst sinds eind jaren 1950 betreft”, zo lezen we op Wikipedia. Christendom en het postmodernisme, is dat een (goede) combinatie? Gaat dat samen?

Wat is postmodernisme?

Wellicht heb je er nog nooit van gehoord en denk je “Wat is dat eigenlijk, postmodernisme?”. Wellicht vraag je je ook af: “Hoe belangrijk is het eigenlijk dat te weten”? Om met die laatste vraag te beginnen: zéér belangrijk. Want als je niet weet wat het is, zul je het niet onderkennen.

Het postmodernisme is namelijk sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw diep doorgedrongen. Vaak zonder dat mensen het weten hebben ze opvattingen uit het postmodernisme overgenomen. Het sijpelt door via literatuur, muziek en onderwijs maar daardoor ook via onder andere de media.

– “Hoewel het bijzonder moeilijk is om over het postmodernisme algemene bepalingen te geven, is één van de meest fundamentele filosofische kenmerken waarschijnlijk het relativisme. Volgens het relativisme is alles wat we weten relatief. Geen enkele kennis of waarde mag nog als absoluut beschouwd worden. Fundamentele waarden of ideologieën die ooit houvast boden, worden in vraag gesteld. Het postmodernisme wordt gekenmerkt door een diep wantrouwen in de grote ordenende principes als religie, politiek, wetenschap, kunst en door een radicale twijfel aan de kenbaarheid van alles wat is.” (Kunstbus).

Een opmerkelijke definitie. Want de definitie in zichzelf is ook absoluut. En dat kan niet. Immers als je stelt: “Geen enkele kennis of waarde mag nog als absoluut beschouwd worden” doe je daarmee een absolute uitspraak die je eigen stelling onderuit haalt.

– “In het moderne denken lag de nadruk op het rationele, de logica en de wetenschappelijke bewijzen. In het postmoderne denken is deze nadruk verplaatst naar vooral aandacht voor de spirituele ervaring en de emoties. In het modernisme kon je iets zeker weten: iets was waar of niet waar. De kern van het postmodernisme is echter dat waarheid subjectief is en dat absolute waarheid niet meer bestaat.” (Bijbel&Onderwijs)

Het Postmodernisme heeft een aantal belangrijke uitgangspunten:

1. Tolerantie – waarbij wat in de ogen van de postmoderne mens ‘intolerant’ is niet getolereerd wordt. Tolerantie kent dus zéér intolerante grenzen.
2. Emotie – beleving en emotie zijn maatgevend: “Rationele overtuigingen en redeneringen zijn onderhevig geworden aan het gevoel” (B&O).
3. Meningen zjin gelijkwaardig – waarheid is subjectief, alle “verschillende waarheden” hebben dezelfde waarde. Een praktische onmogelijkheid, in mijn ogen. Immers, je kunt wel van mening zijn dat de zwaartekracht niet waar is, als er een baksteen op je voet valt zal blijken dat de ontdekking van Newton toch écht wel een absolute waarheid en géén mening was!

Het postmodernisme is van mening dat wetenschap “gekleurd” is middels machtsverhoudingen en “talige constructies”. Wat wordt daarmee bedoeld? De Franse filosoof Michel Foucault meende bijvoorbeeld “dat alle maatschappelijke verhoudingen – van staatshoofd tegenover burger tot zelfs kapper tegenover klant – machtsrelaties bevatten, omdat ze vragen om een onderwerping. Cruciaal in de machtsrelatie is kennis, omdat kennis macht veronderstelt”.

Wantrouwen en Twijfel

Wat is wantrouwen? Het is ‘het gevoel dat je iets of iemand niet vertrouwt’. Het kent over het algemeen geen objectieve grondslag. Het is een gevóel. Wantrouwen is wat je dénkt, het is niet meer dan een aanname, niet meer dan je eigen  interpretatie en eigen vermoedens.

Tekenen van diep wantrouwen in de maatschappij zien we bijna dagelijks om ons heen. De boerenprotesten, anti-corona demonstraties, wantrouwen tegen medici, wetenschappers en politici. Dat gaat zo ver dat wetenschappers, medici en politici zelfs fysiek belaagd worden.

Wantrouwen tegen het christendom of om het even welke andere religie dan ook is ook enorm groot. Het dieptepunt van dit wantrouwen lijkt nog niet bereikt.

Het postmodernisme, dat wantrouwen voedt, is, uiteindelijk, destructief. Het ondergraaft namelijk middels hun opvattingen wetenschappelijke waarnemingen op basis waarvan wetmatigheden (denk aan eerdergenoemde zwaartekracht) worden geconcludeerd. In mijn ogen is het eeuwen terug in de tijd gaan door de verwerping van de wetmatigheden die we elke dag om ons heen zien. Het probleem is, zelfs dit zien, deze waarneming, wordt door het postmodernisme betwijfeld.

Oorsprong Postmodernisme

Het postmodernisme is niet zomaar ontstaan. Het is, of was, voornamelijk bekend als een kunststroming die ontstond in de jaren zestig van de vorige eeuw en was een reactie is op het modernisme.

De postmodernisten, en ook de kunstenaars uit deze tijd, laten zich beïnvloeden door een levensgevoel dat voornamelijk gevoed wordt door filosofen uit deze tijd. Het postmodernisme meent dat wetenschap gekleurd is in machtsverhoudingen en “talige constructies”.

Het postmodernisme is een invloedrijke filosofische stroming.

Een postmoderne samenleving
Tegenwoordig spreken we dan ook over onze tijd als een ‘postmoderne samenleving’, een pluriforme cultuur, waarbij mensen zeer diverse waarden kunnen nastreven en er een diversiteit is aan leefstijlen.

Postmodernisme wordt gezien als een reactie op het modernisme, als een voortzetting in radicaliserende zin van het modernisme, en ook als een combinatie van beide, want het gaat zowel om een fase van de modernistische rebellie tegen traditionalisme als om een fragmentarische opvolger daarvan met een nieuwe boodschap. Chronologisch gezien sluit de postmoderne wereldbeschouwing niet aan op het modernisme, maar volgt op het existentialisme en absurdisme. [..]

De ‘veroostelijking’ van religie is een kenmerk van het postmodernisme. Het christendom in het westen neemt oosterse ideeën op; dit is bijvoorbeeld te zien aan de werken van Thomas Merton en Paul Tillich. Hetzelfde geldt voor het jodendom met de werken van Zalman Schecher-Shalomi. Religies worden hybride. Er is veel vermenging, zowel formeel (Nieuwe Religieuze Beweging) als informeel, d.w.z. op individueel niveau. Flexibel gelovig zijn is nu mogelijk; je kunt bijvoorbeeld een jood en een boeddhist zijn – een JoBo. Postmoderne religie wordt gekarakteriseerd doordat het zich afwendt van officiële leerstellingen. Door de Holocaust ervaring vond in het jodendom nieuw onderzoek plaats naar het bestaan van God. De belangrijkste leerstellingen over het lijden worden in het boeddhisme opnieuw overwogen. Aan wonderen in het christendom wordt getwijfeld. (Wikipedia)

De opkomst en invloed van de oosterse religies in het westen moet in dit verband worden gezien. De invloed van deze religies is groot. In de kunst, waaronder de popmuziek, middels de ‘New Age’-beweging, maar ook in de kerken.

Invloed Postmodernisme

De invloed van het postmodernisme is enorm. Sommigen stellen zelfs dat een, vaak als christelijk geziene, opvatting als Intelligent Design(1) terug te voeren is op het postmodernisme.

Phillip E. Johnson stelde: “Scientists have long known that Darwinism is false. They have adhered to the myth out of self-interest and a zealous desire to put down God” (Cooper, 1991, p. 5). Deze uitspraak vat het scepticisme van de postmoderne denker samen. Feiten worden gerelativeerd of zelfs irrelevant en de evolutietheorie wordt beschouwd als ‘ook maar een mening’ [..] Uiteindelijk zal ik concluderen dat als het postmodernisme toelaat om IDC als volwaardig wetenschap te beschouwen, er ernstige problemen zijn met het postmodernisme. (2)

Het brengt wetenschappers in een ernstig moeilijke positie; immers: Intelligent Design willen ze niet accepteren maar postmodernisme wordt door veel wetenschappers wel aangehangen. Als je Intelligent Design bestrijdt vanuit de opvatting dat het postmodernisme er aan ten grondslag ligt, bestrijd je ook de filosofie die ten grondslag ligt aan het postmodernisme.

“Het postmodernisme had en heeft een enorme invloed gehad op de wijsbegeerte en de letteren. Het postmoderne heeft ten eerste gezorgd voor scepsis tegenover de wetenschap, omdat de postmodernisten de wetenschap zagen als een constructie. Volgens hen belichaamt wetenschap niet de toegang tot de werkelijkheid (zoals modernisten beweren), maar slechts één manier van handelen en spreken binnen een bepaalde historische en maatschappelijke context.” (Ensie)

Als christenen moeten we ons er van bewust zijn dat postmodern denken grote, zéér grote, invloed heeft. Niet alleen binnen de wetenschap en maatschappij maar ook binnen het christendom heeft het een verwoestende invloed.

Postmodernisme en Christendom

Als alles wordt afgedaan als ‘maar een mening’ en feiten daarmee terzijde worden geschoven (want “absolute waarheid bestaat niet” immers?) wordt ook geloof zo benaderd.

Al heb je honderden of zelfs duizenden feiten, het wordt afgedaan als “maar een mening” of “subjectief”. Ik ervaar dit regelmatig op sociale media, in discussies. Regelmatig hoor je: “dat is jouw mening” wanneer je nota bene wetenschappelijke feiten aanvoert! Het toont hoe sommige delen van het postmoderne denken zijn doorgedrongen in de denkwereld van veel mensen.

Het postmodernisme is vooral ontwikkeld en omarmd door een losse verzameling van voornamelijk Franse filosofen als Jean-Francois Lyotard, Michel Foucault en Jean Baudrillard, maar ook de Amerikaanse filosoof Richard Rorty. Zij stelden de moderniteit en daarmee de ratio, wetenschap en waarheid ter discussie (Grenz, 1996). Doordat het postmodernisme de basisaannames van het modernisme in twijfel trekt, is het een directe ontkenning van algemene filosofische standpunten die tijdens de 18e-eeuwse Verlichting als vanzelfsprekend werden beschouwd (Duignan, 2020). Het postmodernisme wordt gekenmerkt door een breed scepticisme, subjectivisme en relativisme. Volgens deze filosofische stroming is waarheid een constructie van machthebbers en daardoor altijd subjectief. [..] De Amerikaanse filosoof Richard Rorty stelt dat de wetenschap er ten onrechte op heeft vertrouwd dat onze ervaring of taal een afspiegeling is van de werkelijkheid (Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2007).(2)

Richard Rorty was ook van mening dat het idee dat “een soort” (waarmee hij de mens bedoelde), in tegenstelling tot alle andere soorten, niet alleen uit is op zijn eigen voorspoed maar de waarheid zoekt even niet-Darwiaans is als het idee dat elk mens een ingebouwd moreel kompas heeft.

“Vanuit het Darwinisme gezien is het onwaar, het is onmogelijk dat een mens een ingebouwd moreel kompas heeft of dat er iets als waarheid bestaat” (Rorty)

De “postmoderne” opvattingen van Rorty c.s. zijn dus mede gebaseerd op de uitgangspunten van de evolutie-theorie.De vraag is: als een mens geen ‘moreel kompas’ heeft, hoe kan een mens dan weten of hij goed of fout doet? Waar komt schuldgevoel weg? Zelfs al bij hele kleine kinderen die nog helemaal niet ‘geprogrammeerd’ zijn met een set ethische en morele regels?

Rorty had een uitgesproken hekel aan gelovigen en als openlijk uitgesproken doel gelovige ouders in diskrediet te brengen bij de kinderen van gelovigen en ging daarbij zover zijn methoden trots te vergelijken met de nazi-propaganda(!)

“The fundamentalist parents of our fundamentalist students think that the entire ‘American liberal establishment’ is engaged in a conspiracy. The parents have a point. [..] So we are going to go right on trying to discredit you in the eyes of your children, trying to strip your fundamentalist religious community of dignity, trying to make your views seem silly rather than discussable. We are not so inclusivist as to tolerate intolerance such as yours … I don’t see anything herrschaftsfrei [domination free] about my handling of my fundamentalist students. Rather, I think those students are lucky to find themselves under the benevolent Herrschaft [domination] of people like me, and to have escaped the grip of their frightening, vicious, dangerous parents … I am just as provincial and contextualist as the Nazi teachers who made their students read Der Stürmer; the only difference is that I serve a better cause.”” (“Truth or Consequences”, dr. David Feddes; ThinkHardThinkWell).

De invloed van het postmodernisme is, zoals gezegd, ook binnen het christendom onmiskenbaar groot.

“Religie is een product. Consumentisme, de macht van de media en marktideologie hebben vele zaken in de wereld gereduceerd tot producten. Men kan ‘winkelen voor een religie’; de rituelen, het religieuze materiaal en de ervaringen van een religie kunnen worden gekocht en verkocht.” (Wikipedia)

Maar niet elke religie wordt daarbij gewaardeerd. In het bijzonder het ‘orthodoxe’ christendom heeft afgedaan. Waarom? Omdat het christendom een absolute waarheid verkondigt.

Jezus zei immers: ‘Ik ben de weg, de waarheid en het leven,’ antwoordde Jezus, ‘Ik ben de enige weg tot de Vader. Als jullie Mij kennen, zullen jullie ook mijn Vader kennen. Van nu af aan kennen jullie Hem, want jullie hebben Hem gezien.’ (Joh. 14:6-7 HB). “Ik ben de Eerste en de Laatste. Ik ben de Levende; ik was dood, en zie, ik leef voor eeuwig en altijd! En ik bezit de sleutels van de dood en het dodenrijk” (Openbaring 1:17- 18).

Jezus’ opstanding toont zijn goddelijkheid aan en onderscheidt hem van de leidende figuren van elke andere religie. Jezus als historisch persoon, als man die de dood overwon, Jezus als God erkennen (Johannes 20:28) is in dit verband natuurlijk helemáál verwerpelijk: “het is slechts een mening”.

Dergelijke absolute opvattingen passen niet in het postmoderne plaatje. De gevolgen zien we dagelijks. Zo schreef CVandaag de afgelopen week dat de Vrije Universiteit christelijke teksten bij plechtigheden afschaft om ‘meer inclusief‘ te zijn. Dat is een domweg een excuus, een smoesje.

 

CVandaag schrijft verder: “Ad Valvas, een onafhankelijke journalistiek platform van de VU Amsterdam, schrijft dat er de laatste jaren steeds meer verzet kwam tegen de christelijke teksten die direct naar het scheppingsverhaal in de Bijbel verwezen. Verschillende hoogleraren deden al hun best om deze te vervangen, maar tot dusver lukte dat niet. [..] De grondslag van de Universiteit werd eerder ook al aangepast omdat het christelijke karakter niet meer bij de huidige tijd en samenstelling van de VU zou passen.”. Met andere woorden: de tijdgeest, het postmodernistische, inclusieve en “woke” denken is bepalend geworden als grondslag.

De Bijbel? Volstrekt ‘achterhaald’ want wie geloof nou nog in een schepping? In de Bijbel? In God, in Jezus? Daar zijn de hoogleraren toch véél te ontwikkeld voor? Het zijn wél deze hoogleraren die onze jeugd, die in vertrouwen dat het ‘een christelijke universiteit is’ daar heen gaan, hun academische opvoeding en vorming geven!

Dit past precies binnen de opvattingen van mensen als Rorty. Darwinisme, verwerping van absolute waarheden, wantrouwen tegen voorgaande generaties, het christendom als ‘afgedaan’ beschouwen en wegzetten als intolerant (want: “niet inclusief”).

De Verlichting
Het postmodernisme was een reactie op de Verlichting. Die beweerde dat alleen wetenschappelijke gegevens objectief begrepen, gedefinieerd en verdedigd kunnen worden.

De filosoof die veel bijdroeg aan het idee van relatieve waarheid was de Pruisische Immanuel Kant met zijn werk “The Critique of Pure Reason” (“Kritiek van de Zuivere Rede”), dat verscheen in 1781. Kant redeneerde dat ware kennis van God onmogelijk was, en dus maakte hij een kennisonderscheid tussen “feiten” en “geloof”. Volgens Kant hebben “feiten niets te maken met religie. Het gevolg daarvan was dat spirituele zaken verwezen werden naar het rijk der meningen, en dat alleen empirische wetenschap over waarheid mocht spreken. [..]

Uit het modernisme kwamen het postmodernisme en de ideeën van Frederick Nietzsche voort. Als beschermheilige van de postmoderne filosofie hing Nietzsche het “relativeren” aan, dat stelt dat alle kennis (inclusief de wetenschap) een kwestie van perspectief en interpretatie is. ”. (GotQuestions)

Friedrich Nietzsche was een van de belangrijkste inspiratoren voor het ontwikkelen van de nationaal-socialistische ideologie (Nazi Duitsland). Nietsche bestreed het historische christendom, dat hij “aan de Joodse tussenkomst” toeschreef. Hij stierf jong na een lange periode van ‘krankzinnigheid‘ die begon op zijn 44e levensjaar.

De [postmodernistische] filosofische oorlog tegen objectieve waarheid heeft er toe geleid dat het postmodernisme volledig afkerig is van elke aanspraak op absoluutheden. Zo’n denkwijze verwerpt uiteraard alles wat zich posteert als onfeilbare waarheid, zoals de Bijbel. (GotQuestions)

De verwerping van het christelijke geloof begon met de Verlichting, die eist dat alles objectief en meetbaar moet zijn, en het postmodernisme maakte het werk af door te stellen dat alles ‘slechts een mening’ is. Deze twee staan lijnrecht tegenover elkaar qua uitgangspunten maar de uitwerking van beide opvattingen zijn zichtbaar in de wereld om ons heen en vooral in de christelijke kerk(en) waar sinds de Verlichting de leegloop begon en sinds het postmodernisme het doodvonnis lijkt te zijn getekend voor de kerken.

Dat christelijke onderwijsinstellingen, zoals de Vrije Universiteit, daarom hun eigen grondslag (en bestaansrecht) verwerpen mag niet verwonderlijk zijn.

Christendom herdefinieren

Wat we zien, als gevolg van de Verlichting en in het bijzonder het postmoderne denken:

1. religieus relativisme – alle religies zijn hetzelfde; we aanbidden allemaal dezelfde god, er is niet één Waarheid, waarheid is relatief en afhankelijk van je eigen invulling;
2. tolerantie – hedendaagse tolerantie: ‘mensen moeten met andere religies (mee)vieren, hun opvattingen omarmen en andere religies en opvattingen incorpereren in hun geloofssystemen’.
3. pluralisme – ‘wat waar is voor jou hoeft voor mij niet waar te zijn, wat jij gelooft of niet is prima, we moeten elkaar allemaal een plekje gunnen’.

Christenen moeten begrijpen dat

1. we (steeds verder) gemarginaliseerd (zullen) worden;
2. neutraal zijn geen optie is. Onze cultuur zal dat niet toestaan.
3. er openlijke vijandigheid naar de naam van Jezus en het boek dat van hem getuigt, de Bijbel, is en dat deze vijandigheid verder zal toenemen.

Men wil het christendom herdefinieren. Wie zien onder andere theologen die arm-in-arm met evolutionisten, historici en filosofen het christendom te gronde willen richten. Middels het ontkennen van de historicteit van Jezus, de Schriften enz.

Ze brengen geen nieuwe inzichten maar vooronderstellingen. En dit wordt gebracht door “verlichte theologen”. Die daarmee overigens zichzelf belachelijk maken en het resultaat is dat anderen stellen: “Theologie is een nepwetenschap” en “op weg naar het einde”.

Inclusivisme kan niet bestaan voor God en Zijn Woord. De culturele mindset is dat we allemaal ‘inclusief’ moeten zijn. Dit kan niet. Dat werkt niet. Het is praktisch ook niet haalbaar; je kunt simpelweg mensen niet dwingen ‘inclusief’ te denken. Daarbij is inclusivisme zelf totaal niet inclusief. Om terug te komen op de Vrije Universiteit: inclusief betekent daar uitsluiting van het christendom.

Men verbiedt je niet om te geloven. Alhoewel er steeds vaker stemmen opgaan om ‘alle religies uit te bannen’ zie ik dit er niet van komen. Petrus en Johannes werd ook niet gezegd dat ze niet meer mochten onderwijzen, genezen of geloven. Hen werd verboden de naam van Jezus te gebruiken. (Hand 4). Geloof is in de ogen van veel mensen prima (want: “jouw mening”), zolang het maar “achter de voordeur is” en je vooral anderen er niet mee confronteert,..

De vraag is echter niet ‘welke mening heb ik over Jezus, wat voor invulling geef ik aan het begrip Jezus voor mijzelf’ maar ‘Wie is Jezus’? 1 Kor. 15:3 “Christus gestorven voor de zonde” dat is de essentie!

Het christendom heeft een exclusieve claim: “de Weg, de Waarheid en het Leven”. Die claim moeten, mogen, we ons niet laten afnemen door ‘verlichte’ denkers.

___
1) Intelligend Design wordt door veel wetenschappers gezien als een poging van christenen om de wet, in de VS, te omzeilen en niet als een wetenschappelijk alternatief.
2) “Intelligent Design als postmoderne wetenschap”, Simone Wijnands (Tilburg University)