Je kent vast wel de uitdrukking “die kan praten als Brugman”. Maar waar komt die uitdrukking eigenlijk vandaan? Het blijkt een heel oud gezegde te zijn, gebaseerd op een man die werkelijk geleefd heeft: de Volksprediker Johannes Brugman.

Afb. Volksprediker Johannes Brugman staat gekleed als franciscaner monnik op een kansel met crucifix in de hand. Hij bemiddelt tussen schieringers en vetkopers in Friesland in 1463. De uitdrukking “Praten als Brugman” is van deze welbespraakte man afgeleid. (Public Domain).

Johannes Brugman

In de 15e en vroege 16e eeuw waren van 1417 tot 1524 de zogenaamde ‘Schieringers en Vetkopers’ regelmatig slaags met elkaar in het noorden  van Nederland. Het dorp waar ik woon zat regelmatig tussen de strijdende partijen in. Bij mijn woonplaats, het Groningse Noordhorn, vonden twee grote veldslagen plaats tussen de Schieringers en Vetkopers.

Johannes Brugman probeerde te bemiddelen tussen deze beide partijen en was een goed redenaar. De uitdrukking “praten als brugman”, afgeleid van deze prediker, is tot op de dag van vandaag in Nederland in gebruik en dat mag best bijzonder genoemd worden!

De eerste veldslag was in 1417, de tijd van twisten tussen de “Schieringers en Vetkopers” in Groningen en Friesland. De Vetkopers vochten, onder aanvoering van de Oostfriese Fokke Ukena tegen Coppen Jarges.

De tweede veldslag was aan het einde van die strijd, toen de Schieringers de hertog van Saksen bij de strijd betrokken hadden. De Saksische veldheer Ridder Nittert Fox (of Neithart Fuchs) versloeg in 1497 de Groningers en heeft Noordhorn en Zuidhorn platgebrand.

Het platbranden van de dorpen Noordhorn en Zuidhorn had een reden: wraak omdat zijn hoofdman Jurjen van Reijnsberg met 15 van zijn mannen in Noordhorn door inwoners van ons dorp werd gedood.

“De ingezetenen van Noordhorn omsingelden bij gelegenheid eenen kleine troep van zijn volk, onder bevel van den Ridder Rogenberg, en hieuwen allen neder. Maar Foks nam wederwraak; niet alleen Noordhorn, maar ook Zuidhorn weren in asch gelegd waarbij de inwoners, behalve dat zij van alle goederen bijna waren beroofd, bovendien, voor zoovelen zij het zwaard der wraak waren ontkomen, in de vlugt hun heil moesten zoeken” (Geschiedenis der Provincie Groningen (enz.), A. Smith, 1849, pg 178).

Deze ridder nam niet de moeite uit te zoeken wie de daders waren maar stak de dorpen Noordhorn en Zuidhorn dus gewoon in brand, bracht de inwoners die niet op tijd konden wegkomen om het leven en beroofde ze. Het volledige verhaal kun je hier lezen.

Een spreekwoord of gezegde

Bijzonder om te ontdekken, vind ik, waar zo’n spreekwoord of gezegde vandaan komt. Zo gaat een stukje (kerk)geschiedenis door tot op de dag van vandaag.

Een man die gezegend was met een kennelijk enorm redenaarstalent dat hij gebruikte om de strijdende partijen tot vrede te bewegen. De pater, redenaar en dichter Johannes Brugman behoorde tot de orde van de franciscanen.

Brugman is volgens Wikipedia vooral bekend van zijn reizen, waarmee hij veel mensen in preken probeerde te overtuigen om een eenvoudig christelijk leven te leiden. Zijn echte faam begon toen hij rond 1452 begon rond te trekken in de IJsselvallei.

Het lied “Ik Wil mij gaan vertroosten”, toegeschreven aan Johannes Brugman

Terugkerende thema’s in Brugmans preken waren: gokzucht, zondagsontheiliging, burgeroorlogen (tussen Schieringers en Vetkopers) en steekpartijen op de kermis. Zijn preken sloegen aan bij de mensen, omdat hij niet naar rangen en standen keek; iedereen was voor hem gelijk.

Brugman preekte daarnaast zowel in kerken, kloosters als in het openbaar; in de open lucht of op dorps- en stadspleinen. In Kampen preekte Brugman in 1455 vanaf het bordes van de stad maar liefst vijf uur achter elkaar!