Waarom zijn er “Christelijke samenzweringstheorieën”? Is het een probleem dat Christenen samenzweringstheorieën aanhangen of verspreiden? 

Op dit blog heb ik over controversiële onderwerpen geschreven. Zoals bijvoorbeeld het ‘homohuwelijk‘ en diverse publicaties over andere onderwerpen die bij sommigen gevoelig liggen zoals de alverzoening.

Er is echter maar één onderwerp waar ik veel, echt héél veel, “haatmail” over ontvangen heb: mijn publicaties over de christelijke samenzweringstheorieën en desinformatie. Verspreid door mannen die zichzelf “evangelisten” of zelfs “profeet” noemen.

Hoe kan het toch dat Christenen zo verblind raken door desinformatie en samenzweringstheorieën? En zijn die opvattingen gevaarlijk?

Onschuldige theorieën

Voormalig aanhanger van samenzweringstheorieën en (voormalig) lid van de Ku Klux Klan Thomas Tarrants schreef:

Sommige complottheorieën zijn relatief onschuldig, zoals het idee dat de maanlanding nep was. Anderen, zoals de theorieën die ik geloofde, zijn gevaarlijk. Door angst, woede en haat te intensiveren, leidden ze tot geweld.

Er zijn inderdaad diverse relatief onschuldige theorieën. Opvattingen over een platte aarde, een holle aarde, bestrijden van de maanlanding, geloven in UFO’s. Je doet er niemand kwaad mee. Maar dat er ook heel veel gevaarlijke opvattingen rondgaan bleek recent maar weer eens toen er op een journalist in Groningen een moordaanslag werd gepleegd door ‘corona-ontkenners’.

Uit onderzoek blijkt dat in de VS maar liefst 25% van de blanke evangelicalen gelooft in (onderdelen van) de QAnon-theorieën. Eén van de vele bronnen van desinformatie. Desinformatie die ook binnen de Evangelische beweging, óók in Nederland, is binnengedrongen. Zelfs zodanig dat de seculiere pers er inmiddels al over schrijft!

Geradicaliseerd, racistisch en anti-semitisch

Tarrants was zelf door onder andere complottheorieën zover gekomen dat hij, zoals hij zelf zegt, “het verdiende te sterven”. Geradicaliseerd , racistisch, anti-semitisch en lid van de KKK.

Ook in Nederland zijn er veel mensen die Christelijke samenzweringstheorieën aanhangen. En dit is niet zonder gevaar. Het Reformatorisch Dagblad maakte al eens een klein overzicht van dergelijke websites. Het RD schrijft:

Vaak verspreiden de christelijke sites met schreeuwerige koppen grove beschuldigingen en dubieuze of ronduit onware verhalen. Al dan niet met een beroep op de Bijbel. In hun pogingen hun verhaal kracht bij te zetten tonen complotdenkers onheilspellende foto’s of filmfragmenten, bijvoorbeeld uit de populaire filmreeks ”Narnia”, gebaseerd op romans van de christelijke apologeet C. S. Lewis. Ook trekken ze vaak vergelijkingen met het nazisme.

Typerend voor deze sites is het hameren op alarmerende verhalen over steenrijke zakenmensen dan wel economen die de wereld naar hun hand willen zetten. Een organisatie zoals het World Economic Forum zou een centrale rol spelen in een duister plan om de wereldbevolking te hersenspoelen en te knechten.

Ook koesteren auteurs op christelijke complotsites diep wantrouwen tegen de regering en vegen ze de vloer aan met de reguliere media (vaak mainstream media, MSM, genoemd). Niet zelden zijn dergelijke sites vernietigend over klimaatmaatregelen, migranten, genderideologie en 5G-technologie.

Deze opvattingen zijn een gevaar voor de maatschappij én de gezondheid en geestelijke gesteldheid van gelovigen.

Telegraaf en Algemeen Dagblad

Gevolg van de verspreiding van complottheorieën is dat inmiddels ook de seculiere media het opgepikt hebben. Het Algemeen Dagblad schrijft:

“Binnen evangelische kringen groeit het aantal gelovigen dat corona als een complot ziet. Ze vinden vaccinaties misdadig en stellen dat de QR-code leidt tot een werelddictatuur“.

De Telegraaf schrijft:

“Coronascepsis die door eindtijdprofetieën wordt aangewakkerd zorgt voor veel deining en polarisatie onder christenen in Nederland, blijkt uit een rondgang en online zoektocht van de krant. Onbewezen theorieën over corona met een bijbelse saus erover worden op sociale media veelvuldig gedeeld en geliket. [..] Ook ontstonden er de afgelopen anderhalf jaar her en der kleine nieuwe kerkjes van coronakritische christenen die elkaar vonden. Alleen al onder de noemer Wakkere Kerk, een initiatief van drie vrouwen die tabak hadden van de overheidsmaatregelen, zijn zo’n twintig nieuwe gemeenschappen actief.”

Wat is de bron en de uiteindelijke uitwerking van dit soort opvattingen waar, zoals blijkt, ook christenen gevoelig voor zijn?

Wat is een complottheorie?

Een complottheorie of samenzweringstheorie is een theorie of opvatting dat een bepaalde gebeurtenis, ontwikkeling of toestand op sociaal, politiek of economisch gebied het resultaat is van een samenzwering. Volgens dit geloofssysteem spannen immorele en voor niets terugdeinzende individuen of groeperingen heimelijk samen om hun kwalijke doelen te realiseren.

Bij een Christelijke complottheorie worden deze opvattingen gekoppeld aan de Bijbel. Vaak gebaseerd op een zwakke of onjuiste uitleg van de Bijbel gekoppeld aan diverse aannames.

Hoe ontstaat een complottheorie?

De mens is van nature geneigd om gebeurtenissen te verklaren. Zeker als ze een emotionele impact hebben. Als een directe oorzaak ontbreekt of er onvoldoende achtergrondgegevens voorhanden zijn, is er ruimte voor eigen speculatie, waarbij informatie over de geheimzinnige of onopgeloste kwestie verzameld kan worden en aan elkaar gelinkt.

Op basis hiervan wordt dan een bevredigende hypothese gezocht, meestal beïnvloed door de eigen persoonlijke overtuigingen. Het kan ook andersom gaan, waarbij de hypothese er eerst is, waarbij vervolgens feiten gezocht worden.

Wat te doen met complottheorieën?

Als christen moeten we ons er van bewust zijn dat er misleidingen en misleiders zijn. Zelfs ‘christelijke misleiders’. Zoals gezegd heb ik veel haatmails ontvangen vanwege het feit dat ik wijs op deze misleiders zoals Jaap Dieleman en Sörensen.

Tarrants schrijft:

In het Nieuwe Testament wees Jezus zijn volgelingen op zijn tweede komst: “Zorg ervoor dat niemand u op een dwaalspoor brengt” (Matt. 24:4; Marcus 13:5). Paulus drong er bij gelovigen op aan: “Laat niemand u misleiden met lege woorden” (Ef. 5:6) en “Laat niemand u op enigerlei wijze misleiden” (2 Thess. 2:3). Johannes zegt: “Kinderen, laat niemand u misleiden” (1 Johannes 3:7).

Veel van de theorieën drijven ook op nationalisme. Tarrants zegt daar over:

Christelijk nationalisme en QAnon hebben cultische kenmerken. Veel mensen voeren een sekte, omdat het “voorzien van wat ze zochten en ontbrak in de normale samenleving”, zegt Eileen Barker, een socioloog en onderzoeker aan de London School of Economics.

Ook minder bekende sprekers, predikanten en bijbeldocenten doen hier aan mee. Otto de Bruijne zei in een interview met CIP over de Evangelische beweging en veel sprekers die we daar tegenkomen:

“De groenteboer mocht preken en hij had het denkraam van een postzegel. Iedereen vond het schitterend: kijk hoe de Geest werkt! Maar op zeker moment denk je: wat is hier aan de hand? Zulke sprekers vergissen zich voortdurend, zijn moralistisch en hebben te weinig Bijbelkennis.”.

Scheuringen in kerken

Dergelijke mensen zijn bevattelijk voor dwalingen, omdat ze geen kennis van zaken hebben, en hebben een podium om die gedachten verder te verspreiden onder “de kudde”. Ik heb zelf ervaren hoe dergelijke amateur-sprekers, vaak in hoog aanzien, de grootst mogelijke onzin verkondigen en absoluut niet openstaan voor andere opvattingen laat staan correctie. Integendeel. Kennis (opdoen van de) theologie wordt smalend door sommige van hen weggewuifd als “opgeblazenheid”.

Christenen die deze complottheorieën aanhangen hebben zich inmiddels verenigd in actiegroepen en houden bijeenkomsten (zie hierboven) om hun desinformatie te verspreiden. Maar ook zijn er al kerken gescheurd(!) op het onderwerpe en aparte kringen en ‘kerkjes’ ontstaan.

Dergelijke scheuringen hebben geen enkele Bijbelse grondslag.

Paulus schrijft:

Doch ik vermaan u, broeders, bij de naam van onze Here Jezus Christus: weest allen eenstemmig en laten er geen scheuringen onder u zijn; weest vast aaneengesloten, één van zin en één van gevoelen. (1 Kor. 1:10)

En in de brief van Judas lezen we:

Zij zijn het, die scheuringen maken, natuurlijke mensen, die de Geest niet hebben (Judas 1:19)

Toch moeten er wel scheuringen zijn want zo “zal het blijken, wie onder u de toets kunnen doorstaan” (1 Kor. 11:19). Wat bedoelt Paulus? In dit verband kunnen we het eenvoudig duiden: zij die eigen groepen of kerkjes stichten of scheuringen veroorzaken wegens dit onderwerp, wat helemaal niets met geestelijke zaken te maken heeft, “kunnen de toets niet doorstaan”. Om het maar eens uit Het Boek te citeren:

Ik heb gehoord dat er, wanneer u bijeenkomt, nogal wat onenigheid is. En ik geloof wel dat er iets van waarheid in is. Er moeten wel splitsingen onder u plaatsvinden, anders zou niet duidelijk worden wie aan de goede kant staan. (1 Kor. 11:1-19).

Als we denken aan de Reformatie zien we dat Luther zéér goede, Bijbelse, redenen had om de kerk wakker te schudden. Een scheuring was zeker niet zijn doel. Ook andere Reformatoren streefden dat niet na. Wie echter een scheuring begint of veroorzaakt, zeker als daar daar geen goede, geestelijke, Bijbelse, grond voor is staat niet aan de goede kant.

Sprekers die  samenzweringstheorieën verkondigen bevinden zich dan ook aan de verkeerde kant van de streep. Zoals ik in augustus vorig jaar al schreef: Het Kwaad is in zijn opzet geslaagd, verdeelt mensen onderling en zet ze tegen elkaar op en dat niet alleen in ons land.

Het Kwaad wordt in de Bijbel ‘diabolos‘ genoemd. Dat woord betekent: vatbaar voor laster, lasterlijk, vals beschuldigend, een lasteraar, valse aanklager, lasteraar.

De ‘samenzweringstheorieën’ die we onder andere voorbij horen komen met betrekking tot corona en veel andere zaken zijn precies dat: laster, valse beschuldigingen en als aanhanger er van heb je je vatbaar voor deze laster getoond.

Elke kerk, groep of kring die ontstaan is uit- of bouwt op deze scheuringen, gebaseerd op lasterlijkte theorieën en zwakke bijbeluitleg is gedoemd te mislukken en zal over een paar jaar ófwel verdwenen zijn of vervallen tot sektarisme en extremisme.

Extremisme

Sommige aanhangers van bepaalde complottheorieën en anti-overheidsopvattingen vervallen uiteindelijk in extremisme. Net als bijvoorbeeld sektariërs, waarvan in het verleden ook gewelddadige acties bekend zijn, en fundamentalisten. Zoals de Taliban, die bijvoorbeeld ook de corona-vaccinaties die gaande waren in Afghanistan stopgezet hebben.

Persoonlijk zie ik dan ook overeenkomsten tussen sektariërs en aanhangers van complottheorieën, waaronder veel antivaxxers. Het fanatisme, het totaal overtuigd van het eigen gelijk (ook al is dat vaak op drijfzand gebaseerd in mijn ogen), het niet willen luisteren naar –en afsluiten voor– redelijke, wetenschappelijke, argumenten.

Extremisme kan uiteindelijk tot geweld leiden. Zoals je ook bij Tarrants kon zien. Maar ook algemene bedreigingen (bovenstaand) aan het adres van GGD medewerkers komen veelvuldig voor.

Voorbeelden van dit geweld, als resultaat er van, zijn de eerdergenoemde moordaanslag op een journalist in Groningen maar ook het binnendringen van een school door advocaat Arno van Kessel samen met de arts Maaike Brandsma. Waar ze vervolgens de leerlingen uitscholden voor NSB’ers en de docenten voor “kindermoordenaars”. Van Kessel beroept zich tevens op “eindtijdtheorieën” vermengd met samenzweringstheorieën:

Tijdens een lezing voor boeren bakt Van Kessel ze zo bruin dat ieder weldenkend mens het lachen niet in zal kunnen houden. Lees en huiver even mee. De raadsman begint zijn praatje al met de stelling dat ‘de meeste mensen’ meegaan in het narratief van de overheid met betrekking tot het coronavirus. Volgens hem werd de spoedwet rond de coronamaatregelen al geschreven voor er uberhaupt sprake was van corona. Dat was voor hem de ‘ontwaking van de wereld waarin hij leefde’. [..]

Van Kessel oreert maar door, er valt voor het grootste gedeelte geen touw aan vast te knopen. Over Schwaab en het World Economic Forum en de Verenigde Naties agenda’s die worden uitgerold. Alle onzinnige en allang verworpen complotwanen komen wel een keertje voorbij. Als het warrige verhaal vordert, wordt het steeds waanzinniger. Uiteindelijk komt hij tot de stelling dat er een satanische agenda is geschreven, waarin God moet worden uitgeschakeld, de media in handen is van de machthebbers, scheidingen worden gepropageerd en kinderseks normaal bevonden. Alles om een samenleving bewust te ontwrichten. Volgens de bazelende jurist is alle moeite er uiteindelijk op gericht om de komst van de antichrist mogelijk te maken. Satan, dus. (Chris Klomp, journalist)

Hier zien we dus hoe allerlei samenzweringstheorieën uit onder andere QAnon-kamp vermengd zijn met “christendom” .

Dat is niet de weg die we moeten gaan. Zeker als Christen niet. Als je argumenten tegen vaccinatie of de maatregelen sterk zijn, wetenschappelijk onderbouwd of anderszins, “be my guest!”. Geef die argumenten aan mensen en ga op die gronden de discussie aan.

Je mag ze mij ook toemailen als je vind dat ik er naast zit met mijn artikelen. Ik sta er voor open. Overtuig mij dáár dan mee! Dan zal ik er zeker aandacht aan schenken. Want ook ik ben me er van bewust dat er wel degelijk enkele nadelen kleven aan de vaccinaties. Helaas zijn tot nu toe de reacties die ik krijg, ook van christenen, van een heel ander en zeer bedroevend niveau.

Ik zie dat, wanneer je goede argumenten geeft, mensen dan best wel bereid zijn te luisteren. Of op zijn minst begrip tonen voor je standpunt. Maar accepteer ook dat 90% van de bevolking je argumenten naast zich neerlegt. Want dat is het percentage van de mensen die bereid zijn om zich te laten vaccineren (en bijna 80% is op dit moment al gevaccineerd).

Bedenkt eer gij verzend…

Als christen heb ik de ervaring dat een groot deel van de mensen mijn opvattingen niet deelt. De Bijbel zegt daarover dat je het stof van je voeten moet schudden. Het is zelfs een staande uitdrukking in de Nederlandse taal geworden en betekent: “Luistert iemand niet, dan is dat maar zo – ga verder om een ander je verhaal te vertellen”.

Handelingen 17:10-11 zegt het volgende:

“Maar de broeders zonden terstond in de nacht Paulus en Silas naar Berea, die, daar aangekomen, naar de synagoge der Joden gingen; en dezen onderscheidden zich gunstig van die te Tessalonica, daar zij het woord met alle bereidwilligheid aannamen en dagelijks de Schriften nagingen, of deze dingen zo waren.”

Het is aan alle gelovigen de boodschap die gebracht wordt zelf te toetsen: “en dagelijks de Schriften nagingen, of deze dingen zo waren” Zoals ook 1 Tess. 5:21 (“maar toetst alles”) en is er geen les te leren van de 400 profeten van Achab, die naar de mens profeteerden?

Van de goede voorgaande broeders zegt de Schrift in Hebreeën 13:7 “Houdt uw voorgangers in gedachtenis, die het woord Gods tot u hebben gesproken; let op het einde van hun wandel en volgt hun geloof na.” — Maar “let op hun einde” geldt ook voor de slechte voorgangers, voor valse profeten. Let op het einde van de profeten van Achab? Die profeteerden voor financieel gewin en aanzien?

Bedenk daarom eens goed wie je volgt. Is het niet Jozua (Jozua 24:15) al die ons het voorbeeld gaf? “Maar ik en mijn huis, wij zullen de Here dienen!”

Als jij in complottheorieën gelooft en allerlei desinformatie wenst te volgen, dan is dat jouw keuze en geheel voor je eigen rekening. Besef echter wel dat het veelal misleiding is van de duisternis.

Als ik, en anderen, jou daar niet tegen mogen waarschuwen zonder dat je boos wordt en  je overgaat tot het schrijven en verzenden van boze en beledigende emails, haatmails zelfs, denk dan nog eens één keer héél goed na over je eigen motieven en de inhoud voor je op [Verzenden] drukt.

Heb je wellicht de gezonde leer verworpen om verzinsels achterna te lopen (2 Timoteüs 4:3-4)? Is die woede en boosheid terecht? Of laat je je leiden door de wereld, door de heerser van deze wereld? De diabolos?

In Johannes 18:36 zegt de Here Jezus toch duidelijk dat wij niet van deze wereld zijn omdat Hij niet van deze wereld is? Waarom dan deze wereldse gedachtengangen volgen en niet vertrouwen op de Here Jezus?

Weet (dit) wel, mijn geliefde broeders: ieder mens moet snel zijn om te horen, langzaam om te spreken, langzaam tot toorn (Jakobus 1:19 (NBG51))

Ten slotte, broeders en zusters, schenk aandacht aan alles wat waar is, alles wat edel is, alles wat rechtvaardig is, alles wat zuiver is, alles wat lieflijk is, alles wat eervol is, kortom, aan alles wat deugdzaam is en lof verdient. (Filippenzen 4:8)

____
Laatste update: 17 oktober 2021
Oorspronkelijk geplaatst op 6 september 2021.