Eén van de punten waarop Christenen vaak worden ‘aangevallen’ zijn de “grote aantallen tegenstrijdigheden” in de Bijbel. Het is een argument, soms gelardeerd met een aantal Bijbelteksten die tegenstrijdig lijken, er op gericht om het Christendom onderuit te halen.
De vraag is:
zijn er tegenstrijdigheden in de Bijbel te vinden? En zo ja: is dat erg?
In de post “Heeft Jezus echt bestaan” komt naar voren dat Jezus wel degelijk, historisch gezien, heeft bestaan. Ook komt naar voren dat mensen die Jezus volgden volgens de spreker in de video in hun “propaganda-lectuur”, de evangeliën, dingen beschreven die géén propaganda waren. Eigenlijk zelfs pijnlijk om te benoemen. Juist daardoor neemt de betrouwbaarheid toe, zo stelt de historicus.
Hoe zit dat met de (vermeende) fouten en tegenstrijdigheden in de Bijbel? Hoe moet je daar mee omgaan?
Twee christelijke visies op Bijbelse consistentie zijn enerzijds Bijbelse foutloosheid in alles en anderzijds Bijbelse onfeilbaarheid met betrekking tot verlossing en het eeuwige leven alleen. Verschillende groepen christenen beschouwen de Bijbel als onfeilbaar op het gebied van verlossing, maar niet per se bij het beschrijven van gebeurtenissen (Wikipedia).
Vooral atheïsten zien (vermeende) tegenstellingen in de Bijbel als een argument dat de Bijbel niet het “Woord van God” is. Laat ik eerst even kort kijken naar de Bijbel als tekst, zeg maar de “historische waarde” er van.
Best bewaarde tekst uit de oudheid
De Bijbel is één van de best bewaarde tekstverzamelingen uit de oudheid. Uit archeologische vondsten blijkt dat de tekst in duizenden jaren zéér betrouwbaar is overgebracht; er zijn niet of nauwelijks verschillen tussen allerlei handschriften en de tekst is, zo is gebleken, al een paar duizend jaar -op miniscule wijzigingen na- onveranderd gebleven.
Archeologisch gesteund
Er zijn de afgelopen eeuwen duizenden archeologische bewijzen gevonden die ‘de verhalen van de Bijbel’ ondersteunen. Voorbeelden te over. Bijvoorbeeld dit bericht over een zéér belangwekkende vondst die de beweringen dat Israël niet als volk naar Kanaän zijn gekomen en het land ingenomen hebben ontkrachten.
Zijn er tegenstrijdigheden?
Veel van de tegenstrijdigheden die mensen menen te constateren zijn het gevolg van slecht, onoordeelkundig of zelfs bevooroordeeld lezen en het niet kennen van de context.
Anderzijds zijn er soms verschillen in verslaglegging van zaken; vaak in details. Dat is niet erg want: vaak zéér verklaarbaar vanuit de context of vanuit andere delen van de Bijbel. Sterker nog, vanuit de Bijbel zelf kunnen we accepteren dat dit zo is. Waarom?
1. De Bijbel is niet een boek dat “uit de Hemel gevallen is” als een dictaat van God. Als dát zo was, zou ook maar de geringste tegenstrijdigheid de Bijbel als Woord van God ongeloofwaardig maken. Nergens wordt deze claim gemaakt door de Bijbel zelf.
2. De Bijbel zelf zegt het volgende:
Heel de schrift is van God ingegeven. **
(2 Tim. 3 : 16)
Dit moet gij vooral weten, dat geen profetie der Schrift een eigenmachtige uitlegging toelaat; want nooit is profetie voortgekomen uit de wil van een mens, maar, door de heilige Geest gedreven hebben mensen van Godswege gesproken.
(2 Petr. 1 : 20)
Naar deze zaligheid hebben gezocht en gevorst de profeten, die van de voor u bestemde genade geprofeteerd hebben, terwijl zij naspeurden, op welke of hoedanige tijd de Geest van Christus in hen doelde, toen Hij vooraf getuigenis gaf.
(1 Petr. 1 : 10 – 11)
** Geïnspireerd door God zie voetnoten bij de NET.Bible.
De profetieën van de profeten zijn niet uit de wil van een mens maar door God gesproken vía een mens. Dit zijn dus “woorden uit de Hemel”. Daarnaast is de Bijbel geïnspireerd door God. Met andere woorden: we merken de Goddelijke inspiratie op bij- en door de hand van de schrijvers, de beschreven gebeurtenissen (de toepassing of uitleg er van) en handelingen van mensen in de Bijbel. Ze doen iets omdat ze menen dat God dat zo wil, of ze verklaren iets vanuit hun gedachten, als gelovige, over het handelen van God met de mensheid, het volk Israël of henzelf en andere mensen om hen heen.
3. de Bijbel bevat niet alleen profetie, rechtstreeks van God, maar ook poëzie en geschiedschrijving, ervaringsverhalen, genealogie, etc. Dit zijn teksten door mensen, hoewel gelovigen, geschreven. Zij kunnen daarin bepaalde details hebben beschreven die volgens de huidige inzichten niet kloppen of aan twijfel onderhevig zijn. Dat betekent niet dat God door zo’n verhaal heen ons niets kan leren of kan laten zien!
Zijn tegenstrijdigheden erg?
Wanneer je de opvatting aanhangt dat “elke komma en punt” letterlijk door God gedicteerd moet zijn -zoals bijvoorbeeld de Moslims beweren over de Koran- dan is er een probleem. Een probleem, zie ook eerder, met de context, doel en strekking van de Bijbel. Zo is de Bijbel niet bedoeld en zo is deze dus ook niet geschreven.
Daar komt bij dat de Bijbel niet één boek is, maar een boek dat bestaat uit een grote verzameling van boeken, brieven en andere geschriften die een tijd beslaan van duizenden(!) jaren.
Als al deze teksten volstrekt naadloos overeenstemmend zouden zijn, pas dán zou er een reden voor ernstige twijfel moeten zijn!
“Zorgvuldige conservatieve wetenschap heeft aangegeven dat de onfeilbaarheid van de Bijbel moet worden beoordeeld aan de hand van de aard van de goddelijke openbaring. De openbaring kwam door mensen die de menselijke taal spreken en in een culturele context leven [..] Er mag geen kunstmatige of abstracte theorie van onfeilbaarheid aan de Schrift worden opgelegd”. Protestant Biblical Interpretation, Bernard Ramm, pg. 202 (3e editie, 15e druk, 1985).
De Bijbel letterlijk nemen?
Alles uit de Bijbel letterlijk nemen doet niemand, zelfs niet de grootste Biblicisten onder ons. Maar alles als “geestelijke les toepassen” is ook niet bepaald houdbaar want het zal leiden tot vrijzinnigheid. Een goede stelregel in dezen is, wat de Fundamentals al leerden, “letterlijk als het letterlijk kan”. Met andere woorden: de Bijbel nemen zoals het er staat, als normale tekst, tenzij de tekst anders indiceert. Bijvoorbeeld als er een profetie staat dan wéten we: “Hier spreekt God door een mens”. Staat er een verslag van een veldslag? Dan weten we: hier heeft een (feilbaar!) mens een beschrijving gegeven van een veldslag. Dus dan kan het dat er simpelweg een overdrijving of een telfout voorkomt.
Denk bijvoorbeeld aan de passage waarin staat dat de zon stil staat (Jozua 10:12-13). Veel mensen vallen hier over immers: “de aarde draait rond de zon, en niet andersom”. Maar bedenk dat (1) wat er waargenomen werd vanaf de aarde werd waargenomen door mensen (met beperkte kennis van de astronomie) en het hun waarneming is die opgeschreven is. Daarnaast (2) weten we niet exact wat er toen gebeurde en de betekenis van de woorden is. Daar wordt al jaren door experts over nagedacht en ze weten het nog steeds niet, alle (wilde) theorieën ten spijt. Dat doet dus niets af aan de strekking van het verhaal of de wonderlijke ervaring die men had dat kennelijk de zon lang(er) scheen en men de slag door God’s interventie won. Wanneer we echter aan een dergelijk gedeelte een wetenschappelijke waarde over het sterrenstelsel en het functioneren er van toe gaan schrijven gaan we verkeerd met de tekst om.
Soms zijn ‘fouten’ in teksten als die van de Bijbel ook heel verklaarbaar. Zo zal de ene schrijver vastellen dat een gebeurtenis is “in het jaar zoveel van koning X”, waarbij gedoeld wort op zijn regeringsjaar, en de andere schrijver over hetzelfde zeggen dat “toen koning X zoveel jaar oud was”. Dat kan twee verschillende getallen opleveren die allebei hetzelfde zeggen want: men gebruikt een ander criterium om iets aan te geven: regeringsjaren versus leeftijd. Dat is dan géén tegenstrijdigheid!
Hoevéél fouten zitten er in de Bijbel?
Ik kan er persoonlijk dus mee leven dat de Bijbel af en toe kleine omissies bevat. Of kennelijke tegenstrijdigheden. Sterker nog, het is denk ik niet te voorkomen!
Gezien de claims over “vele” tegenstrijdigheden is het juist dés te opmerkelijker dat er 99,9% overéénkomst is. De meeste lijstjes die je tegenkomt zullen zo rond de 100 “tegenstrijdigheden” tonen. Waarvan een groot aantal discutabel of gebaseerd op onkunde en onjuiste interpretatie. En die kleine afwijking van, pak ‘m beet, < 0,01% is helemaal niet “fout” te noemen.
Immers, zoals gezegd, als alles gladgestreken was en met elkaar in overéénstemming, dan hebben de aanhangers van de documentaire-hypothese gelijk.. 😉 Maar dat is nu juist het punt: we hebben hier niet te maken met een ordinair boek dat door een aantal redacteuren zorgvuldig in- en aan elkaar geregen is om een volk middels een relgie samen te smeden, een “eigen identiteit te geven”. Dat is de claim die men immers impliceert?
Goed onderzoeken
Een illustratie: als twee getuigen van een zaak bij de politie exact éénsluidende verklaringen afleggen dan weet men dat de zaak niet klopt. Dán is er sprake van afgesproken werk, een ingestudeerd verhaal.
Zijn er kleine interpretatie-verschillen of zelfs tegenstrijdigheden dan is het waarheidsgehalte paradoxaal genoeg véle malen groter in de ogen van een goed rechercheur.
“Ondanks het aan het getuigenbewijs klevende nadeel van onbetrouwbaarheid — dat, zoals nog uitgebreid aan de orde komt, in zekere zin onoplosbaar is —, is het daarom zaak om de rol van de getuige óók positief te waarderen en getuigenbewijs te onderkennen als een belangrijk middel tot rechterlijke waarheidsvinding”. — Tussen waarheid en onzekerheid (Burgerlijk Proces & Praktijk nr. XI), 6.1 Inleiding.
Met andere woorden: getuigenverslagen zijn per definitie, in de ogen van de rechterlijke macht, nooit 100% waarheid! Hoe kan men dan van de Bijbel, die ook vol staat met getuigenverslagen, opééns dit wél verwachten? Juridisch en praktisch gezien een onmogelijkheid! Er móet wel enige persoonlijke inkleuring in voorkomen! Is dat niet het geval dan is er volgens ons huidige juridische systeem per definitie sprake van een vals, of vooraf afgestemd, getuigenis.
Er komen in de Bijbel dus inderdaad ‘probleemgebieden’ voor: verschrijvingen, verkeerd geïnterpreteerde correcties (“in de kantlijn”) of verklarende woorden en toevoegingen die in de loop der jaren in de tekst zijn geslopen. Zaken die anders werden geïnterpreteerd (persoonlijke inkleuring door de schrijver), geschiedkundig, enzovoorts. Het is aan ons, als lezers, proberen te doorgronden en onderzoeken wat de waarheid is.
Het zijn echter géén zaken die afbreuk doen aan de vele (bewezen) details, waarnemingen en algemene lijn, aan de Boodschap van de Bijbel. Wel moet ik opmerken dat veel van de ‘tegenstijdigheden’ die critici aanvoeren vaak nergens op slaan en eenvoudig te weerleggen zijn. Meestal is de oorzaak van constatering van een ‘tegenstrijdigheid’ ronduit onkunde en onbekendheid met de materie van- en bij de lezer. Nog afgezien van het feit dat klassieke werken begrijpen en interpreteren een vak op zich is!
Als een Richard Dawkins, bekend atheïst, op grond van zijn constatering dat de Bijbel in zijn ogen tegenstrijdigheden bevat daarom de Bijbel verwerpt toont hij daarmee aan andere wetenschappelijke beroepsgroepen te minachten. Hij, als bioloog, moet zich niet eens over klassieke literatuur uit willen spreken want dat is zijn vakgebied helemaal niet. Maar hij voelt zich hiertoe genoodzaakt omdat zijn vertrekpunt is dat het geloof in God net zo infantiel is als geloven in de Kerstman. En als dat je vertrekpunt is, kun je niet meer (wetenschappelijk) verantwoord met de tekst omgaan.
Op RefoWeb schrijft Ds. M.A. Kuyt o.a. er het volgende over (en sluit naadloos aan op wat ik eerder citeerde van Ramm):
“we spreken van de onfeilbaarheid van de Heilige Schrift onder deze voorwaarde, dat de Heilige Geest het getuigenis vastlegt in onze harten, dat de Schriften van God zijn en dat het geloof ten diepste niet afhankelijk is van een letterlijke inspiratie-leer”.
Net als dat in de Evangeliën zaken voorkomen die niet bepaald als propaganda voor het Christendom kunnen worden uitgelegd echter juist dáárom de geloofwaardigheid vele malen groter maakt is dat ook zo met het voorgaande.
Juist omdát er kleine omissies of (vermeende) tegenstrijdigheden voorkomen, zaken waarvan we nu vanuit de wetenschap zeggen: “mmm, dat werkt toch net iets anders” maakt dit de Bijbel vele malen geloofwaardiger en betrouwbaarder. Immers, het blijft een boek, zéker door God geïnspireerd maar door (feilbare) mensen op schrift gezet.
De Bijbel is niet een “onfeilbaar computer-algoritme” of “gladgestreken” verhaal, laat staan een “uit de hemel gedicteerd” boek. We zien en lezen er in hoe God werkt met- en door mensen en Hij zichzelf aan hen openbaart. Zij hebben daarvan naar eer en geweten, door God’s geest geleid, verslag gedaan.
Wanneer (bijvoorbeeld) atheïsten en anderen die de Bijbel willen ontkrachten menen dat door dergelijke “probleemgebieden” de Bijbel ongeloofwaardig is, gaan zij daardoor op een manier om met de tekst waarbij de grootste ‘biblicist‘ nog een vrijzinnige lijkt! Het is een volstrekt onhoudbare methode van bijbelonderzoek en totaal niet wetenschappelijk verantwoord.
Daarom geloof ik dat de Bijbel het geïnspireerde en ook onfeilbare Woord van God is en Hij er over waakt, en gewaakt heeft, dat deze ons al die duizenden jaren zo is overgedragen dat Hij uit dit boek ‘gekend’ kan worden door de mensen.
Lees ook: 10 redenen dat de Bijbel het Woord van God is.