In de 18e tot de 20e eeuw (periode ca. 1700-2000) zijn er diverse grote, bekende, opwekkingen geweest. Natuurlijk denken we dan meteen aan de Amerikaanse “The Great Awakening” maar ook in Europa, en Nederland niet in de laatste plaats, was er Opwekking in de 18e tot de 20e eeuw
In dit artikel kan ik er slechts een paar noemen omdat er natuurlijk de afgelopen eeuwen diverse, grote en ook kleinere, opwekkingen zijn geweest.
The Great Awakening
Door afstand te nemen van rituelen en ceremonies, maakte The Great Awakening (ca 1730–1755) religie intens persoonlijk voor de mensen. The Great Awakening is wereldwijd bekend als opwekkingsbeweging en heeft enorme invloed gehad.
Er ontstond in die tijd een diep gevoel van overtuiging van zonde, behoefte aan verlossing en groeiende toewijding aan God. Het wakkerde helaas ook rancune en verdeeldheid aan tussen oude traditionalisten die aandrongen op het blijvende belang van ritueel en doctrine en de nieuwe revivalisten.
Het had een grote invloed op de hervorming van de Congregationalistische kerken, de Presbyterianen en meer Reformatorische denominaties. The Great Awakening versterkte de Baptisten en Methodisten die een enorme groei doormaakten.
In tegenstelling tot de The 2nd Great Awakening ( 1790–1840), die omstreeks 1800 begon en de buitenkerkelijke mensen bereikte, had de eerste Great Awakening vooral effect op mensen die al kerklid waren.
De Nijkerkse Beroeringen
De “Nijkerkse Beroeringen” (1749 tot 1752) was een opwekking die plaatsvond in Nederland, in de plaats Nijkerk. Het is één van de bekendste opwekkingen in Nederland en de Nijkerkse beroeringen vielen qua periode samen met 1e Great Awakening.
De opwekking in Nijkerk vond plaats onder de bediening van de predikant en hoogleraar theologie (RUG) Prof. Gerardus Kuypers.
Sinds 27 april 1749 was Kuypers aan de kerkelijke gemeente in Nijkerk verbonden. Het grootste deel van de inwoners van Nijkerk was lid van de Hervormde Kerk. In de gemeente was ook de predikant Roldanus werkzaam.
Een half jaar na de bevestiging van Kuypers deden zich de eerste verschijnselen van opwekking voor. Door zijn welsprekendheid had hij grote invloed op de kerkgangers, bij wie tot dan toe weinig ‘geestelijke bloei’ te bespeuren viel. De eerste openbare beroering vond plaats tijdens een officiële kerkdienst in november 1749, die werd geleid door ds. Roldanus. Een oude vrouw begon hardop te roepen en met veel gejammer tot God te bidden. In de daaropvolgende maanden kwam dit verschijnsel veelvuldig voor. Bij sommige aanwezigen waren de emoties dermate hevig dat zij met hun hele lichaam schudden en beefden, waarop zij uit de kerk werden verwijderd. De opwekkingsbeweging had grote impact op het kerkelijk leven. Door de hele stad vonden maandenlang spontaan bijeenkomsten plaats. De predikanten waren positief over de opwekkingsbeweging, omdat zij zagen dat deze leidde tot meer belangstelling voor de kerkdiensten en een beter zedelijk leven. Wel waren zij negatief over de verstoring van de kerkdiensten. De Nijkerkse beroeringen hadden een grote invloed op andere steden – al dan niet in de omgeving. Een bekend voorbeeld is de Achterhoekse plaats Aalten. (Wikipedia)
De overheid(!) voerde in opdracht van stadhouder Willem IV via de synode een verbod uit op de ‘uitingen’ (manifestaties) in de kerk.
Het Réveil
Het Réveil (1810-1865) was een voor Nederland bijzondere periode.
Het Réveil begon rond 1810 in Genève, in het calvinistische Zwitserland, en was tot ongeveer 1865 invloedrijk in diverse Europese landen, waaronder Nederland en Duitsland. Bekende namen uit het Nederlandse Réveil zijn Willem Bilderdijk en Isaäc da Costa. Het Rèveil was een beweging die zich verzette tegen het denken van de Verlichting.
De grote landskerken waren in de 18e eeuw onder invloed gekomen van de Verlichting. “Over de verloren toestand van de mens mocht niet meer gepredikt worden. Het kruis mocht niet genoemd en alle wonderen van de Schrift moesten naar het land der fabelen worden verbannen. Waar deze vorm van godsdienstig rationalisme niet heerste , werd vaak een dode orthodoxie aangehangen waar geen kracht van uitging. Die toestand was er in heel Europa, ook in Genève. Een reveil was dus bittere noodzaak.” (Jaap Fijnvandraat).
Bilderdijk wordt als de geestelijke vader van het Nederlandse Réveil gezien.
“Isaäc da Costa, Abraham Capadose, Willem van Hogendorp, Dirk van Hogendorp, Willem de Clercq en Guillaume Groen van Prinsterer. Door de dissertaties en de activiteiten van deze mensen heeft Bilderdijk een stempel gezet op het geestesleven van de 19e eeuw. Mede door hun toedoen werd de overheersing van het Liberalisme gebroken. De historicus Jan Romein rekent hem tot de erflaters van onze beschaving.” (Wikipedia).
Da Costa en Capadose waren in het bijzonder een interessant fenomeen in het Revèil. Beide waren oorspronklijke namelijk orthodox-joods, maar later werden ze christen. Da Costa’s bekering tot het christendom maakte hij pas in 1822, na de dood van zijn ouders, bekend om hen niet te kwetsen.
Vergadering van Gelovigen
Eén van de stromingen die, in Nederland, mede is voortgekomen c.q. haar basis had in het Revèil zijn de Vergadering van Gelovigen. In het boek “Gij Zijt Allen Broeders” van Willem Ouweneel lees je daar het een en ander over. De ‘conventikels’ speelden hier een belangrijke rol in.
De opvattingen van het Revèil waren niet zozeer de grondslag voor de vergaderingen maar John Nelson Darby vond binnen de conventikels toehoorders die veel interesse hadden in zijn boodschap. Darby wilde ook helemaal geen nieuwe stroming starten overigens maar binnen de kerken werken aan “opwekking” van gelovigen.
De Vergadering van Gelovigen zijn vooral tot in de jaren ‘90 zeer belangrijk en invloedrijk geweest voor de Evangelische Beweging in Nederland. De ‘vergadering’ was zelf nooit erg groot, maar wel zeer productief in publiceren van onder andere boeken en tijdschiften en veel bekende bijbelleraren komen vanuit deze kringen. In de jaren ‘90 verbrokkelde de beweging door toedoen van een ‘vernieuwingsbeweging’ welke invloeden vanuit de charismatisch-evangelische beweging introduceerde.
Gereformeerde Kerk
Ds. H.P. Scholte, één van de initiatiefnemers van “de Afscheiding” waardoor de Gereformeerde Kerken ontstonden, was eveneens een Réveil-man. Hij gaf nog een boekje uit van John Nelson Darby. Ook Gerrit Willink van Bennebroek mag niet onvermeld blijven. Capadose, Scholte en van Bennebroek hadden overigens ook allemaal contacten met Darby.
Vrije Evangelische Gemeenten
Ook Ds. De Liefde had contacten met Darby en de Réveil beweging. Uit het werk van Ds. De Liefde ontstond Tot Heil Des Volks, een christelijke hulpverleningsorganisatie met projecten in Nederland voor prostituees, kinderen die opgroeien in armoede, daklozen en verslaafden.
Tot Heil Des Volks is nog steeds actief en Ds. De Liefde was, samen met anderen, ook stichter van de Vrije Evangelische Gemeenten.
Maatchappelijke betrokkenheid
Tot slot was Ottho Gerhard Heldring, met name op maatschappelijk gebied, een leidende figuur. De christelijke zending kreeg vanuit het Réveil belangrijke impulsen. Maar er werd ook veel maatschappelijk werk gedaan, zoals zorg voor armen, bestrijding van drankmisbruik en prostitutie (eerdergenoemde “Tot Heil des Volks”) en niet in de laatste plaats onderwijs!
Het Réveil heeft dus zowel binnen de kerken als daarbuiten grote invloed gehad, tot op de dag van vandaag. Meer over het Réveil op Historiek.
Opwekking in Wales
“Er is waarschijnlijk geen opwekking geweest die in enkele jaren tijd zoveel verandering en zegen heeft aangebracht als de 1904-05 opwekking in Wales. [..] Terwijl in Nederland een aantal kerken door Gods Geest werden aangeraakt, is er toch geen grote opwekking ontstaan. Maar dit geschiedde in andere landen wel. Dr. Noel Gibbard in zijn recente boek On the Wings of the Dove, en dr. Edwin Orr al eerder in The Flaming Tongue, hebben aangetoond hoe het opwekkingsvuur van Gods Geest vanuit Wales zich over de gehele wereld heeft verspreid: naar Engeland, Schotland, Noord-Ierland, Noorwegen, Noord- en Zuid-Amerika, Afrika, India, China, Korea en Australië. Er is waarschijnlijk geen opwekking geweest die in enkele jaren tijd zoveel verandering en zegen heeft aangebracht als de 1904-05 opwekking in Wales.” (Revivalsite)
De Maranathabeweging
Dat er in Nederland géén opwekking zou zijn ontstaan als gevolg van de opwekking in Wales is absoluut niet juist. Want één van de belangrijke voormannen van de zogeheten ‘Maranathabeweging’, Johannes de Heer, was sterk geïnspireerd door de opwekking in Wales.
Uitvloeisels, direct en indirect, van zijn werk kennen we tegenwoordig nog steeds: de liedbundel van Johannes de Heer (die nog in veel kerken wordt gebruikt), Het Zoeklicht (tijdschrift) en Brandpunt in Doorn. De NCRV en de Evangelische Omroep. Veel kerken en gemeenten zijn er door beïnvloed, tot op de dag van vandaag.
Feike ter Velde schreef er in Het Zoeklicht het volgende over:
“Vanuit Wales sprongen er vonken over naar andere delen van de wereld. Het werk van Het Zoeklicht is mede te danken aan het bijzondere visioen dat Johannes de Heer kreeg tijdens zijn bezoek aan Wales, enkele maanden na het uitbreken van de opwekking. [..]
Duizenden en duizenden komen in korte tijd tot bekering in alle steden en dorpen van Wales. Overal werden café’s gesloten of omgebouwd tot bijbelstudiezalen, politiekorpsen richtten mannenkoren op, om op straat geestelijke liederen te zingen, omdat de politie niets meer te doen had. Gestolen spullen werden overal naar de oorspronkelijke eigenaar teruggebracht.
De omzet van sterke drank daalde met tachtig procent. Mensen werden krachtdadig bekeerd, alcoholverslaafden verlost, predikanten vervuld met Gods Geest om te prediken als nooit te voren. Overvolle kerken werden tot op de fundamenten geschud als de menigte massaal op de knieën ging en God om genade ging roepen. Ze vonden de liefdevolle genade van de Jezus, die hen was verkondigd. Jezus, die aan het kruis van Golgotha Zijn armen had uitgespreid om allen te nodigen. Grote massa’s kwamen tot Hem in grote verbrokenheid. Mensen werden met elkaar verzoend en gebroken huwelijken hersteld.” (Feike Ter Velde, Jaargang: 80 – 2004/05, nummer 11)
Johannes de Heer, Nederlands Evangelist, mede-oprichter van de NCRV en oprichter van Het Zoeklicht; een organisatie die aan de basis heeft gestaan van de evangelische beweging in Nederland.
“Na enkele jaren als rondtrekkend evangelist actief te zijn geweest, startte hij in 1906 de Nederlandse Tentzending, een interkerkelijke organisatie op het gebied van evangelisatie. Nog datzelfde jaar werd een tent ingewijd met een capaciteit van tweeduizend zitplaatsen, waarbij ook koningin Wilhelmina aanwezig was.[..]
Na de Eerste Wereldoorlog startte De Heer activiteiten onder de noemer van de zogeheten Maranatha-beweging waarvan hij een van de voormannen werd. Deze beweging wordt gekenmerkt door hernieuwde aandacht voor de profetieën in de Bijbel en de terugkomst van Jezus Christus.” (Wikipedia)
Het ‘visioen’ van Johannes de Heer
Terwijl hij in Wales was, bezocht hij de diensten van Evan Roberts, de man door wie God zo machtig werkte. Tijdens een dienst werd meegedeeld dat Evan Roberts niet kon komen. De dienst ging door en er werd een getuigenis- en zangdienst gehouden.
Verschillende getuigden. Ook Johannes gaf zijn getuigenis. Terwijl hij aan het getuigen was en op het podium stond, zag hij dat er iets op de muur tegenover hem werd geschreven in vlammende letters. De tekst die werd geschreven stond in 1 Koningen 5:9:
‘Mijn knechten zullen het van de Libanon naar de zee afvoeren, en ík zal er vlotten van maken voor vervoer over zee naar de plaats die u mij opgeeft. Ik zal ze daar losmaken, zodat u ze mee kunt nemen. Maar dan moet u mijn wens uitvoeren door voedsel voor mijn huis te geven.’
Niemand anders dan hij zag het. Deze tekst sprak hem aan, want jaren eerder had God hem ook dit vers laten zien. Op het moment dat hij deze tekst weer zag, wist hij dat hij volledig en alleen voor de Heer moest gaan werken. Toen hij terug was in Nederland, merkte hij dat Gods Geest ook hier werkte. In vele kerken en gemeentes was er een opwekking en velen kwamen tot geloof. (Nieuw Leven Online)
Zoals ik al aangaf was er dus ook in Nederland wel degelijk een opwekking, vernieuwing, gaande in de kerken. Wellicht voor het oog niet zo spectaculair. Maar het werk van Johannes de Heer heeft zéker grote invloed gehad en heeft dat nog steeds; zijn Israëlvisie, het zicht en de nadruk op het profetische woord, zijn evangelisatiewerk (tentzending, NCRV) en het Zoeklicht.
Uiteindelijk is ook de Evangelische Omroep nog gerelateerd aan het werk van Johannes de Heer. Uit de ‘maranathakringen’ kwamen niet alleen veel leden uit de begintijd – ook twee van de initiatiefnemers en (mede)oprichters er van, Jan Kits sr. en Willem Glashouwer sr. behoorden hier toe.
Evangelische Bijbelschool
Tot slot moet de Evangelische Bijbelschool ook niet onvermeld blijven. Deze heeft enkele decennia haar huisvesting gehad in ‘het Brandpunt’ en aan deze school zijn ettelijke Evangelische voorgangers opgeleid.
De relatie met de Nederlandse Evangelische beweging en de Opwekking in Wales is dus onmiskenbaar. Al was het alleen al via één man, Johannes de Heer. Ik doe veel mensen eigenlijk tekort door hen niet te noemen in dit verband maar de ruimte is helaas beperkt.
Charismatische Opwekkingsbewegingen
Er zijn door de tijd heel wat ‘opwekkingsbewegingen’ geweest. De Pinkstergemeenten bijvoorbeeld afficheerden zich ook vaak zo. Denk bijvoorbeeld aan de Opwekkingsconferenties en de Opwekkingsliederen.
Deze beweging, die begon in de Verenigde Staten vanuit de Azusa Street Revival in Los Angeles, heeft wereldwijd honderden miljoenen aanhangers gekregen. Eén van de onderscheidende fenomenen binnen deze beweging is “profetie en tongentaal”. Daarin was zij overigens niet uniek want dit kwam al in 1830-1831 in Schotland en Engeland voor.
Dit is ook gedocumenteerd in de reguliere pers. De Times schreef dat de profeterende personen (onder wie familie van parlementsleden en andere hoog ontwikkelde personen) “in dwangbuizen naar het gekkenhuis moesten worden afgevoerd.” – de kerk (apostolische gemeente) die ontstond in deze periode kent nog steeds ‘profetie en tongentaal’ maar het is er niet meer zo prominent.
Ook diverse, recente, charismatische subculturen worden vaak ‘revival’ (opwekking) genoemd maar zijn dit feitelijk niet (Lakeland, Toronto Blessing).
Hoewel er veel kritiek op was en ik mijn vraagtekens ook heb, voldoet in mijn ogen de Brownsville Revival (1995-2000) wel aan het méést belangrijke kenmerk van een opwekking namelijk dat er zeer veel mensen tot geloof kwamen.
