De recente berichten over de femicide of eerwraak op de amper achttienjarige Rayan Al Najjar uit Joure, die mogelijk is vermoord door haar Islamitische familie, maakt de tongen weer los.

Op Sociale Media, en op X in het bijzonder, regent het meteen weer veelal racistisch gemotiveerde berichten van mensen die claimen dat eerwraak in de Islam of door Moslims  een groot probleem is, dat het ‘uiteraard’ gerelateerd is aan de Islam, enzovoorts.

(een aantal berichten op X).

Eerwraak in de Islam

Ik heb zeker mijn kritische kanttekeningen bij de Islamitische opvattingen en religie. Maar is eerwraak “typisch Islamitisch”?

Eerwraak in Katholiek Italië
‘Wie de dood van echtgenote, dochter of zus veroorzaakt na ontdekking van een onwettige seksuele relatie, en in staat van woede veroorzaakt door de aantasting van zijn eer of de eer van de familie, wordt gestraft met een gevangenisstraf van drie tot zeven jaar. Tot eenzelfde straf wordt veroordeeld hij die in voornoemde omstandigheden de dood van de persoon veroorzaakt met wie de echtgenote, dochter of zus een onwettige seksuele relatie heeft.’. Eerwraak in een Wetboek van Strafrecht. De hierboven geciteerde wet was, tot een wetswijziging in 1981, van kracht. Niet in Marokko, niet in Turkije, niet in Egypte, niet in Somalië maar in Italië. (Bron: Sargasso)

Eerwraak in andere culturen
Eerwraak of eermoord is de extreemste vorm van eergerelateerd geweld: een gewoonterechtelijk fenomeen waarbij een familie of stam de verloren gegane zedelijke eer meent te kunnen herstellen door het plegen van een moord op de veroorzaker van het eerverlies of degene die schuldig bevonden wordt aan het eerverlies. Deze persoon kan een man of een vrouw zijn. [..]

In tegenstelling tot wat in het westen vaak gedacht wordt, is eerwraak geen typisch islamitisch, maar een regionaal verschijnsel. De gemeenschap waartoe men behoort, bepaalt hoe normen en waarden worden toegepast. Eerwraak komt voor in Afghanistan, Egypte, Irak, Iran, Israël, Jordanië, Pakistan, India, Syrië, Tsjetsjenië, Zuidoost Turkije, Georgië en Saoedi-Arabië. In Noord-Afrika bestaat weliswaar dezelfde gedachtegang, maar wordt de schuldige (zie verder) in het algemeen niet gedood. In Europa komt eerwraak met name voor in de Kaukasus en Mezzogiorno (Zuid-Italië). Voornamelijk in regio’s als Sicilië, Calabrië en Campania. (Wikipedia)

De opsomming op Wikipedia is verre van compleet. Ook in andere delen van de wereld kende men (zeer wrede) vormen van eerwraak.

(Mongoolse Vrouw in een kist – Foto: Stéphane Passet, 1913, Rare Historical Photo’s)

De foto hierboven werd in juli 1913 genomen door de Franse fotograaf Stéphane Passet, die werd ingehuurd door Albert Kahn, een miljonair die pionierde op het gebied van kleurenfotografie. Tijdens zijn reis door exotische landen bezochten Albert Kahn en Stéphane Passet Mongolië, waar ze deze foto maakten van een vrouw die was veroordeeld tot een, volgens hen, langzame en pijnlijke hongerdood door haar in een afgelegen woestijn in een houten kist te stoppen dat haar graf zou worden. De fotograaf  stelde dat de vrouw was veroordeeld om te sterven van de honger “als straf voor overspel”.

Ook in Armenië, overwegend christelijk, en onder christelijke palestijnen, zijn incidenten op dit gebied bekend. In het middeleeuwse Europa was geweld tegen vrouwen, “met een beroep op de traditie en de bijbel, volledig geaccepteerd. Familie-eer en persoonlijke trots telden erg zwaar. Vetes, eerwraak, ontvoeringen en moord kwamen veel voor.” (ZWIN).

Eerwraak in de Islam
Sjeik Atijah Sakr, ex-hoofd van het Fatwa Comité van het vooraanstaande Al-Azhar Instituut in Cairo, stelt dat eerwraak ,,gebaseerd is op onwetendheid en minachting voor normen en wetten, die alleen door strafmaatregelen kunnen worden uitgebannen”.(Trouw)

In de Koran wordt nergens gesproken over eerwraak, zo stellen deskundigen.

“Maar tegelijk maken uitspraken over afspraakjes en overspel duidelijk dat het toch allemaal niet zo eenduidig is. [..] Overspel of seks buiten het huwelijk, Zina, is één van de zwaarste zonden in de islam, zeggen de deskundigen van IslamOnline. Zelfs als een stel na de verboden seks trouwt, kunnen ze gestraft worden als de religieuze autoriteiten erachter komen. Weliswaar niet met de dood, maar wel met honderd zweepslagen per persoon.” (Trouw)

Eén commentaar op een artikel bij Sargasso lijkt echter wel een kern van waarheid te bevatten in dit verhaal:

“In veel islamitische landen is de bestraffing van Zina, vreemdgaa, onzedig gedrag en geloofsafval geinstitutionaliseerd. De islam is enkel tegen eerwraak, omdat eerwraak eigenrichting is. [..] De islam is niet tegen de hele gedachte achter eerwraak; dat onzedig gedrag en geloofsafval bestraft dient te worden. Voor betrokken maakt het niet zoveel uit of ze door een familielid verminkt of vermoord worden, of dat ze door een islamitische ambtenaarsbeul verminkt of vermoord worden (of gevangengezet). De islam legitimeert de bedoeling van eerwraak dus wel degelijk en rekent slechts af met het aspect eigenrichting. En zelfs dat gebeurt in veel islamitische landen, zoals Pakistan bijvoorbeeld, niet.”

Tot slot schrijft Amnesty er het volgende nog over:

“Eerwraak is een ernstig probleem dat het leven van veel individuen over de hele wereld beïnvloedt. Het is een sociaal-cultureel fenomeen (en niet religieus zoals vaak wordt aangenomen) waarbij familieleden een individu straffen vanwege vermeende schendingen van de familie-eer. Hoewel eerwraak vaak wordt geassocieerd met bepaalde gemeenschappen, is het belangrijk om te begrijpen dat het een complexe kwestie is die diepgeworteld is in traditionele opvattingen over eer, schaamte en controle over vrouwen. [..] In landen als Afghanistan, Egypte, Irak, India, Syrië, Tsjetsjenië, Turkije en Saudi-Arabië komt eerwraak voor.”

De conclusie is dus dat het geen typisch Islamitisch verschijnsel is, zeker niet door de Islam (Koran) wordt voorgeschreven maar wél aanzienlijk vaker in Islamitische, patriarchale, culturen voorkomt.

Eerwraak in de Bijbel

De eerlijkheid gebied te zeggen dat we ook in het Oude Testament een vorm van eerwraak tegenkomen. In Leviticus 21:9 (NBV) lezen we: “Als de dochter van een priester zich door hoererij ontwijdt, ontwijdt ze haar vader en moet ze worden verbrand”.

Of deze ‘eerwraak’ ooit is toegepast is de vraag – waarschijnlijk was de vermelding van de doodstraf op prostitutie door een dochter van een priester afdoende om ze er vanaf te houden,.. aangezien sinds het jaar 70 n.Chr. de Tempeldienst niet meer functioneert en er geen priesters meer in functie zijn is deze wetgeving waarschijnlijk sowieso niet meer toegepast.

Eerwraak op vrouwen én mannen

Een vrouw doden omdat de familie, of partner, vindt dat een vrouw ‘iets verkeerd heeft gedaan’ in de ogen van de (patriarchale) familie wordt ook wel femicide genoemd. Een onderwerp waar de laatste jaren terecht veel aandacht voor is.

Femicide
Femicide is zeker niet exclusief voor religies als de Islam of welke andere religie dan ook. Integendeel, ook in de huidige, moderne, maatschappij komt het nog veelvuldig voor. Sterker nog: het aantal gevallen van femicide neemt alleen maar toe.

In 2022 alleen al kwamen 48 vrouwen om het leven door geweld en in veel gevallen was de partner of ex-partner de dader en ging er een geschiedenis van huiselijk geweld aan vooraf (om.nl). In 2020 registreerde de politie 1030 incidenten van mogelijk eergerelateerd geweld en twaalf dodelijke slachtoffers. (Amnesty).

Een recent en schokkend voorbeeld was de femicideop de eigenaresse van het restaurant ‘Wereldgeluk’ in Groningen.

Androcide
Androcide is de term voor het verschijnsel dat jongens of mannen worden vermoord vanwege hun geslacht of gedrag. Een bekend voorbeeld uit de Bijbel is de moordpartij, tijdens de geboorte van Jezus, in opdracht van Herodus (Matt. 2:16-18) en de door de Farao van Egypte opgedragen moord op alle Joodse jongens (Ex. 1:15-22).

Opmerkelijk is, en dit wordt nauwelijks in de pers naar buiten gebracht, dat het aantal mannen dat omkomt, (ook) door eerwraak, zelfs nog veel hóger is dan het aantal vrouwen!

“Van de doden door eergeweld is de meerderheid man, blijkt uit cijfers van het Landelijke Expertisecentrum Eergerelateerd Geweld (LEC EGG). Van de 52 doden door eerwraak die het centrum in de afgelopen vijf jaar onderzocht waren er 33 man. [..] Janine Janssen, hoofdonderzoeker bij het LEC EGG, vertelt dat mannen bijvoorbeeld worden bedreigd omdat ze een relatie met een vrouw hebben die door de familie niet wordt geaccepteerd of omdat ze homoseksueel zijn. Ook mannen die weigeren om een eermoord te plegen lopen risico zelf slachtoffer te worden.” (Movisie)

Het CBS meldt, tot slot, hierover dat het aantal vrouwelijke slachtoffers in 2022 toenam met 10 (van 38 naar 48), terwijl het aantal mannelijke slachtoffers steeg met 6 (van 88 naar 94).