Moderne aanbiedingsliederen, christelijke aanbiddingsmuziek, hebben een sterke verbreiding in Evangelische gemeenten. Ze zijn mateloos populair geworden, ook binnen onder andere meer reformatorische of orthodoxe kerken en gemeenten.
Tenzij predikanten en gemeentelijke leiders een sterk gevoel hebben voor wat muziek communiceert, zullen ze geleid worden door de aantrekkingskracht die passiegerichte muziek op iedereen heeft. Ze zullen zien hoe de gemeenteleden van zulke liederen genieten en ze zullen dit plezier interpreteren als “een zinvolle verbinding” met de muziek. Ze merken hoe de onderbuik-respons afwezig is in sommige van de meer klassieke geestelijke liederen.*)
Wat leert de Bijbel ons over muziek? En dan met name de muziek in de Gemeente, de Kerk? In dit artikel een paar kritische noten over de Christelijke aanbiddingsmuziek. Maar, denk niet dat ik ‘tegen’ aanbiddingsmuziek ben of ‘tegen’ vernieuwing. Integendeel.
Christelijke aanbiddingsmuziek
Ik ben als muziekliefhebber en (amateur)muzikant altijd erg voor het vernieuwen van de muziek in de kerk geweest. Binnen bepaalde grenzen uiteraard. Want ik heb echt niet de behoefte om naar een ‘rockconcert’ te gaan op de zondagochtend. Laat staan dat de oudere generaties in onze gemeenten daar blij van worden.
Zoals ik al eens schreef in een eerder, Engelstalig, artikel zijn er kerken waar je dat aantreft. Rookmachines, veel (gitaar)effecten, stevige beats en bas en vooral: luid.
Popular, loud, worship music. A music team with great musicians. A light show on the stage, even including smoke machines. You might know the setting. As if you were stepping into some kind of pop concert. A lot of the music made me remind the music of U2’s “Unforgettable Fire” album, btw (lot’s of delay on the guitar, reverb and so on) and Coldplay’s musical style.
Voor mij heeft dát geen toegevoegde waarde. Als ik naar rockmuziek wil luisteren koop ik wel een concertkaartje (en dat doe ik dan ook regelmatig hoor!). Voor veel ouderen maar óók jongeren en mensen die last hebben van beperkingen (gehoorproblemen, hooggevoeligheid) is dit een verschrikking. Ze worden daardoor ‘de kerk uitgejaagd’. Letterlijk!
Charismatische beweging
Toen ik als tiener de charistmatische pinksterbeweging binnen wandelde was dat op muzikaal gebied voor mij een verademing. Eindelijk niet meer van die stoffige psalmen en gezangen begeleid met een orgel. Maar een keyboard, gitaar, drummer of andere percussie. Enthousiaste samenzang!
In die tijd, begin jaren ’80, vaak nog onversterkt. Er werd een mix gezongen van liedjes uit de Bundel van Johannes de Heer, Glorieklanken (wie kent ze nog?) en er was een nieuw bundeltje, een geel boekje met “Opwekkingsliederen”.
De zangdienst was belangrijk. We zongen veel, lang en met enthousiasme. Daarnaast was er ook nog tijd voor (open) gebed, “profetieën en tongen”. De prediking. Daarna nog een paar liedjes en na een uurtje of twee was de dienst afgelopen.
De Opwekkingsliedjes, toen nog een kleine verzameling, waren liedjes die vaak maar kort waren (“koortjes” werden ze ook wel genoemd) en wel 3 of 4x herhaald werden. De langere liedjes bevatten ook veel herhaling.
In de jaren er na ben ik naar de (vrije) baptistengemeente(n) overgegaan. Ook daar werd een mix gezongen. Opwekking werd wel af en toe gezongen maar er moest wel evenwicht zijn. Langzamerhand veranderde dat echter in de ‘vrije’ gemeenten en zongen we uiteindelijk nagenoeg alleen nog maar Opwekkingsliederen. Om “de oudjes tevreden te houden” werd er af en toe nog wel eens een liedje uit Johannes de Heer gezongen. De ‘zangdienst’ was feitelijk ingeruild voor een (charismatisch getinte) aanbiddingsdienst.
Ervaringsgerichte muziek
Bij veel mensen is de aanbiddingsdienst erg ervaringsgericht. Net als bij een concert. Op zich is daar niets mis mee. Ik speel zelf ook in de muziekgroep in een kerk en speel al meer dan 30 jaar óók de “Opwekkingsliedjes”. Ik vind het mooi als mensen zich kunnen overgeven in- of aan de muziek en zich daar prettig bij voelen.
Er is echter een groot verschil, in mijn ogen, tussen het bezoeken van een (christelijk) concert en naar de samenkomst te gaan waar de ontmoeting met onze Here centraal moet staat. En niet… de méns!
Dat is het gevaar van een ervaringsgerichte zangdienst. De menselijke emotie en gevoelens komen centraal te staan. Dan gaat het om de méns en niet meer om de aanbidding van onze Here.
Bij God op Schoot?
Waar ik mij de afgelopen jaren wel steeds meer aan ben gaan storen is het infantiele niveau en het onbijbelse karakter van veel teksten. Een lied als Opwekking 581 is daar een exemplarisch voorbeeld van met een tekst die onder andere zegt:
Ik wil heel dicht bij U zijn, als een kind bij de vader op schoot.
Ik wil heel dicht bij U zijn; dat is de plek waar ik hoor.
Til mij op, neem mij in uw armen. Til mij op, houd mij dicht tegen U aan.
Til mij op, ik wil U omarmen. Til mij op en laat mij niet meer gaan.
Kan dat niet, bij God op schoot? Spurgeon schreef er toch al over! Klopt. Hij schreef over zijn verdriet en hoe hij dan “als een kind die bij zijn moeder geborgen is” geborgenheid van God ervaarde. In zijn privé omgang, zijn gebed, met God. Niet om er een “lekker onderbuikgevoel” van te krijgen! Er is er maar één die ‘in de schoot van de Vader’ is, dat is de Here Jezus zelf (Johannes 1:18).
Gevoelsmatig klopt het voor mij ook niet wanneer een tekst zegt: “ik wil U omarmen”. Kunnen wij God omármen? Hij, de Alomtegenwoordige? Dan maken we God toch tot een karikatuur?
Heilig God, Rechtvaardige Rechter
Het wordt allemaal zo “klein” gemaakt. God “de lieve pappa” waar je altijd bij terecht kunt. Waar is de God, in Opwekking, die de zonde niet verdraagt? Die een Heilige God, een Rechtvaardige Rechter is?
God vooral zien als ‘Liefde’ en ‘Vriend’, een soort van Sinterklaastype of lieve suikeroom, waardoor God Zijn heiligheid eigenlijk verliest en we vergeten dat Hij zo enorm veel gróter is dan ons? Zelfs zó groot dat we in het Oude Testament lezen dat men God niet kon zien zonder te stérven (Exodus 33:20, Johannes 1:18)! Dat is de God waarover de Psalmen (o.a. Psalm 75:7) spreken.
De algemene tendens is toch in deze liedjes dat er niet vaak of veel over zonde, oordeel of de verloren toestand van de mens gesproken wordt. Ze zijn er wel hoor. Maar ook in een dergelijke tekst mis ik iets – mijn Gereformeerde kindertijd speelt dan wel eens op, denk ik dan maar… Ik mis de kern.
Jezus heeft de straf gedragen voor dé zonde. Wat dat aangaat worden we door God niet meer veroordeeld. Maar dat betekent niet dat we als mens vervolgens zondeloos zijn en niet meer beoordeeld worden door God. Christenen hebben er een handje van om naar “de wereld” te wijzen, als in “kijk eens hoe zondig hún zijn”. Maar vergeet niet wat Petrus schrijft (1 Petr. 4:17)
“Want nu is het de tijd dat het oordeel begint bij het huis van God; en als het eerst bij ons begint” – God oordeelt alleréérst zijn éigen kinderen en daarná pas, straks als Christus terugkeert, oordeelt hij de wereld. Dat oordeel, maar dat terzijde, is dan ook helemaal niet aan óns, als Christenen. Zei Jezus niet al “Volg Mij en laat de doden hun doden begraven.”? (Lucas 9:60).
Gebrek aan Bijbelkennis
“Je maakt mij oprecht boos met het simplisme in de evangelische wereld”, vertelt Otto de Bruijne in een interview met CIP. Verder zegt hij, over de Evangelisch-charistmatische beweging waar hij zelf toe behoorde:
“De groenteboer mocht preken en hij had het denkraam van een postzegel. Iedereen vond het schitterend: kijk hoe de Geest werkt! Maar op zeker moment denk je: wat is hier aan de hand? Zulke sprekers vergissen zich voortdurend, zijn moralistisch en hebben te weinig Bijbelkennis.”.
De Bruijne neemt geen blad voor de mond als hij zegt:
“Bij God op schoot, thuiskomen bij de Vader. Dat vind ik allemaal sentimenteel, feminien geneuzel. Ik ben een calvinist! Hállo! Ik ben gereformeerd. Ik ga niet in Zijn baard kroelen!“
Natuurlijk chargeert hij. Ik vind het ook best wel grof om zo de beweging waar je jaren toe behoorde voor de bus te gooien. Maar hij heeft wél een punt. Waar is de ‘totale verlorenheid van de mens’, de ‘noodzaak van wedergeboorte en bekering’ en ‘eis tot een heilig leven’ in Opwekkingsliedjes en de Evangelische beweging gebleven?
Het gebrek aan bijbelkennis is inderdaad groot. Het is een groot probleem en dat zie je ook terug in heel veel liedjes in de Opwekkingsbundel.
Onderwijs door muziek
Liederen werden vroeger gebruikt om juist dat gebrek aan kennis bij de mensen die de liederen leerden weg te nemen. Een lied onthoud je makkelijker. Je herhaalt de woorden. Je zingt het lied tijdens je bezigheden. Hardop of ‘in je hoofd’. De liederen in de Bijbel, in de Psalmen, waren ook onderwijzend. Psalm 4:1, Psalm 32:1, Psalm 45:1, , Psalm 53:1 en ga zo maar door! Een onderwijzing, een ‘leerdicht‘. De christelijke aanbiddingsmuziek zou hier ook aan moeten voldoen, het is mijns inziens één van de belangrijkste vereisten van christelijke aanbiddingsmuziek!
Bijbels Analfabetisme
Veel mensen konden vroeger niet lezen en schrijven. Een lied uit je hoofd leren die belangrijke Bijbelse begrippen bevat is dan tot steun voor mensen hun geloof. Maar tegenwoordig zijn er niet alleen nog steeds (alleen in Nederland al) meer dan een miljoen mensen praktisch analfabeet zijn – er is onder de christenen die kunnen lezen en schrijven sprake van een enorm Bijbels Analfabetisme! Men kán wel lezen, maar léést de Bijbel nauwelijks nog.
Hoeveel van ons gaan nog ééns in de week naar een Bijbelkring of bestuderen de Bijbel nog regelmatig? Bijvoorbeeld via een online cursus. Hoeveel van ons hebben op zondag de Bijbel bij ons in de kerk? Dan zeggen mensen “dat hoeft niet, het staat wel op het scherm”. En precies dat zorgt voor nog meer “Bijbels Anafalbetisme”. Zélf de bijbelboeken kennen, vinden en (mee)lezen in de Bijbel heeft een enorme méérwaarde.
Dat moet ik mijn Gereformeerde School met de Bijbel van vroeger nageven: we leerden niet alleen elke week een Psalm of Gezang uit ons hoofd. Oók leerden we alle boeken van de Bijbel én lazen we elke maandagochtend een uur lang samen, om beurten, uit de Bijbel. Daar profiteer ik nog steeds van.
Lofzingen met de Geest én Verstand
In 1 Kor. 14 geeft de apostel Paulus principes over het gebruiken van de gaven van de Geest in de gemeente. In 1 Kor. 14:15 zegt hij dan “ik zal lofzingen met mijn geest, maar ook lofzingen met mijn verstand“. Het gaat om geest én verstand.
Emotie c.q. gevoel wordt helemaal niet genoemd! Het wordt ook niet verbóden natuurlijk maar tegenwoordig zien we dat ervaring, emotie, vóórop staat en niet ‘geest en verstand’. Sterker nog, ik hoor af en toe beweringen als “je moet je verstand leren uitschakelen, dat staat de Geest in de weg”. Werkelijk?? Geest en verstand gaan juist sámen!
Zingen en prijzen van God, Hém grootmaken, geestelijk en verstandelijk daardoor opgebouwd worden, is Bijbels. Dat mag best met moderne instrumenten. In de Bijbel komen we ook diverse instrumenten tegen die daarvoor gebruikt worden.
Wat onderwijst de Bijbel over muziek?
De Psalmen zijn een hele goede leiddraad. In het Nieuwe Testament wordt namelijk niet zo gek veel over muziek gezegd. Wel dat Jezus een lied zong (de ‘lofzang’ van Psalm 113 t/m Psalm 118, zie Matteus 26:30). Paulus en Silas zongen in de gevangenis (Hand. 16:25-26), en in Kol. 3:16 vinden we een aanwijzing. Net als in het eerder genoemde 1 Kor. 14.
De liederen die gezongen werden in het Nieuwe Testament zullen dan ook ongetwijfeld Psalmen zijn geweest. Andere liederen kende men niet voor de eredienst.
De Psalmen bevatten:
- Boetepsalmen (6, 32, 38, 51, 102, 130, 143)
- Lofprijzingpsalmen (106, 111, 1121, 113, 117, 135, 146-150)
- Leerpsalmen (1, 5, 7, 15, 17, 50, 73, 94, 101)
- Gebedspsalmen (17, 86, 90, 102, 142)
- Psalmen in tijden van aanvechting (4, 5, 11, 28, 41, 55, 59, 64, 109, 120, 140, 143)
Boete, lofprijzing, leren, gebed en je nood bij God brengen. Zoals ik al aangaf vind ik weinig boetedoening in de moderne aanbiddingsmuziek. Lofprijzing? In overvloed. Maar zijn het liederen die God lof en eer brengen of zijn het liederen die onze emotie en gevoel kietelen? Leringen? Zeer beperkt en met regelmaat voluit tegen de Bijbelse leer (reden waarom in sommige kerken Opwekkingsliederen nooit źomaar worden gezongen maar slechts een selectie uit deze bundel). Gebed? Jazeker. Liederen voor wie het moeilijk hebben, troost, steun? Ook dat wel.
Maar een aantal essentiële punten missen dus. Vooral het ónderwijs. En dat is echt noodzakelijk willen we geestelijk groeien. Goede geestelijke liederen kunnen daarbij tot steun zijn om gezond, Bijbels, onderwijs en kernbegrippen te leren en onthouden en je leven er van doordrenkt te maken.
Een vreemde hybride
We hebben in de Evangelische gemeenten én orthodoxe kerken klakkeloos de ‘aanbiddingsliederen’ die uit de Charismatische beweging zijn gekomen overgenomen. Niet alleen de muziek maar ook de opbouw van de zangdienst is gekopieërd.
Het probleem is niet het hedendaagse karakter van deze nummers. Het maakt niet uit of een nummer is geschreven in 221, 1021 of 2021, als het maar waar, goed en mooi is. Het probleem is niet eens de charismatische verplichtingen of associaties van de songwriters. Er zijn genoeg mooie hymnen geschreven door mensen wiens theologie we niet allemaal delen, bijvoorbeeld Charles Wesley, Nikolaus von Zinzendorf, Paul Gerhardt of Frederick Faber. *)
In onze kerken en gemeenten hebben we nu dus een hybride-vorm van samenzang geïntroduceerd. Het zal, denk ik, niet lang meer duren voordat de klassieke samenzang volledig vervangen is door de ‘aanbiddingsdientst’ zoals we die kennen in de Charismatische beweging. Inclusief de liedje waartegen ik mijn bezwaren hier voor heb beschreven. In veel gemeenten en kerken is dat al het geval.
Don Quichot
Maar wil ik dan ‘terug naar vroeger’? Dat is als een Don Quichot vechten tegen de windmolens. Het kan niet en het is, denk ik, ook ongewenst. Al was het alleen al omdat we nu al zeker twee generaties hebben die anders gewend zijn. Dat draai je niet zomaar terug!
Ik maak mij alleen wel zorgen over de generaties die hierna gaan komen. Wat leren zij straks nog van de liedjes die we zingen in de diensten? Gaan die liedjes steeds verder verwateren qua inhoud?
Zoals ik aangaf was ik als gereformeerd opgevoed kind blij dat ik van de psalmen en gezangen af was. Dat wil zeggen: vooral de vorm van samenzang. Met een orgel, slepende liederen, vaak zonder vreugde en plichtmatig gezongen met teksten waar je -zeker als kind of tiener- helemaal niets mee kon.
Als we eenlied als Psalm 42 (“het hijgend hert”) zongen in de kerk, wist ik totaal niet wát ik zong. En, maar dat terzijde, het is ook nog eens een tekst die niet slaat op de Gemeente van Christus Jezus maar op Israël.. (dus ook op het aloude Liedboek voor de Kerken valt vanuit de Bijbel best wel het één en ander aan te merken).
‘t Hijgend hert, der jacht ontkomen,
Schreeuwt niet sterker naar ‘t genot
Van de frisse waterstromen,
Dan mijn ziel verlangt naar God.
Ja, mijn ziel dorst naar den Heer’;
God des levens, ach, wanneer
Zal ik naadren voor Uw ogen,
In Uw huis Uw Naam verhogen?
Ik pleit niet voor een ‘terug naar vroeger’ maar wel voor liederen met inhoud. Zoals je bijvoorbeeld ziet in de liedjes uit de Bundel van Johannes de Heer (waarvan een aantal overigens zijn opgenomen in de Opwekkingsliederen). Liederen die de Bijbelse waarheid onderwijzen. Zodat we, net als in voorgaande eeuwen, de waarheid altijd bij ons hebben “in een lied”.
_________
*) Cessmaticism: The Strange Hybrid of Contemporary Christian Worship
