De Kerk op de Bult in Hoenderloo

Een kerk kan voor veel mensen uiteenlopende betekenissen hebben. In het plaatsje Hoenderloo staat zo’n kerk met een betekenis die verder gaat dan slechts het zijn van een plek waar gelovigen bijelkaar komen op de zondag.

“Wat voor nut heeft het, mijn broeders, als iemand zegt dat hij geloof heeft, en hij heeft geen werken? Kan dat geloof hem zalig maken? [..] ik zal u uit mijn werken mijn geloof laten zien.” – Jakobus 2:14-18 (HSV)

Eén van die kerken is te vinden in Hoenderloo, de “Heldringkerk”, bijgenaamd de “Kerk op de Bult”. Een kerk waar ik in het verleden al eens over gelezen had in het kader van het Revèil en in onze vakantie heb kunnen bezoeken.

Heldringkerk Hoenderloo — De Heldringkerk in Hoenderloo

Het Revèil

Het Revèil is een periode die ik vrij interessant vind. Helaas merk ik dat veel christenen bijna niets (meer) van deze periode weten en dat vind ik eigenlijk heel jammer.

In Nederland was Willem Bilderdijk “de vader van het Réveil”, een periode die duurde van ca. 1815-1865. Isaäc da Costa, Samuel Iperusz Wiselius, Willem de Clercq en Groen van Prinsterer waren leerlingen van Bilderdijk. Da Costa, die zich bekeerde vanuit het Jodendom, wordt gezien als één van de belangrijkste leiders.

Tevens was Ottho Gerhard Heldring, met name op maatschappelijk gebied, een leidende figuur. De christelijke zending kreeg vanuit het Réveil belangrijke impulsen. Maar er werd ook veel maatschappelijk werk gedaan, zoals zorg voor armen, bestrijding van drankmisbruik en prostitutie en niet in de laatste plaats onderwijs!

Tot Heil des Volks in Amsterdam, die veel doen aan ondermeer opvang van prostituees en verslavingszorg, opereert ook vanuit de geest van het Reveil. Ds. De Liefde was hiervan de stichter. Naast dat hij heel veel ‘reizende evangelisten’ heeft opgeleid was Ds. De Liefde tevens verantwoordelijk voor het ontstaan van de vrije evangelische gemeenten.

In veel boeken en artikelen lees je dat het Revéil “toegeeigend” wordt door met name de gereformeerden c.q. als ‘gereformeerde’ stroming wordt bestempeld. Dat is niet het volledige verhaal. Er waren allerlei stromingen actief c.q. geráákt door de opwekking die gaande was, wereldwijd. In Nederland waren er veel Hervormde predikanten bij betrokken.

Vergadering van Gelovigen

Eén van de stromingen die, in Nederland, mede is voortgekomen vanuit het Revèil zijn de Vergadering van Gelovigen. In het boek “Gij Zijt Allen Broeders” van Willem Ouweneel lees je daar het een en ander over. De ‘conventikels’ speelden hier een belangrijke rol in. De opvattingen van het Revèil waren niet zozeer de grondslag voor de vergaderingen maar John Nelson Darby vond binnen de conventikels toehoorders die veel interesse hadden in zijn boodschap. Darby wilde ook helemaal geen nieuwe stroming starten overigens maar binnen de kerken werken aan “opwekking” van gelovigen.

Ds. Heldring en Hoenderloo

Ds. Heldring was directeur van de door hem opgerichte Heldring-gestichten, een filantropische instelling in Zetten. Daar stichtte hij in 1848 ook Asyl Steenbeek, Nederlands eerste opvanghuis voor prostituees en, in 1864, Nederlands eerste Kweekschool voor onderwijzeressen.

De Waterput
Ds. Heldring, ook wel “de ontdekker van Hoenderloo” genoemd, is de grondlegger van de Hervormde gemeente die in het jaar 1854 van start ging. Het is een bijzonder verhaal dat ook kort samengevat op de kerk staat geschreven.

Hoenderloo was eigenlijk een ‘clandestiene ontginningsnederzetting’. In grote armoede waren mensen daar bezig om een bestaan op te bouwen.We beseffen ons dat vaak niet als we door zo’n mooi gebied rijden, maar grote armoede was overal in Nederland in die tijd. Denk alleen al aan het boek ‘Bartje’? Plaggehutten verdwenen bijvoorbeeld pas definitief ná de 2e Wereldoorlog!

Ds. Heldring “ontdekte” de nederzetting in 1839. De arme, in hutten wonende, inwoners van dit clandestiene gehucht hadden geen water, geen school laat staan een kerk. Hij besloot, geïnspireerd door Jesaja 35, een put te laten slaan (in 1841) zodat de inwoners in elk geval over (schoon) water beschikten. Vervolgens liet hij een schooltje bouwen (1845) voor de kinderen en tot slot dus de kerk (1854).

Maatschappelijk werk
Naast zijn werk in Hoenderloo was hij een van de initiatiefnemers van een gesticht voor kansarme jongens (de voorloper van de huidige Hoenderloo Groep). Aan zijn filantropische werk, meer nog dan aan letteren en wetenschap, wijdde hij een groot deel van zijn leven. Hij overleed te Mariënbad in Bohemen op 11 juli 1876.

De kerk is het oudste gebouw in Hoenderloo en heeft voor de bewoners grote emotionele waarde. Zij noemen het “de kerk op de bult”.

Geestelijke opwekking

Wat mij aanspreekt in de verhalen over het Revèil is dat je steeds weer ziet dat vooral je geloof uitdrukken, laten uitwerken, in praktische hulp aan mensen heel belangrijk is. Ds. Heldring, Ds. De Liefde e.va. toonden het belang hier van, net als vele eeuwen daarvoor ook altijd al het geval was.

Liefhebben van je naaste, écht van ze houden en dat laten zien, de armen goed behandelen. Het zijn de ‘werken uit geloof’ waar Jakobus over spreekt. Werken waaruit je geloof blijkt. Géén woorden, maar dáden!

Ds. Heldring is daarin een voorbeeld. Eérst zorgen voor schoon water, dán onderwijs en pas in de laatste plaats een kerkgebouw! Dat kerkgebouw is gebleven en is een levende herinnering, in steen, aan zijn goede werken. Waaruit zijn geloof is gebleken. Geloof dat de levens van veel mensen, en generaties ná hen, voor altijd heeft veranderd.

Zie ook/bronnen: