Kun je met de huidige AI-tools, kunstmatige intelligentie, een oudere Bijbelvertaling goed vertalen of ‘hertalen’ zodat het beter aansluit op ons huidige taalgebruik? Immers, dat zou een prima oplossing zijn en veel tijd en geld besparen! Ook zal het, mijns inziens, leiden tot een meer betrouwbare Bijbelvertaling.
We beschikken al eeuwenlang over goede bijbelvertalingen en waarom zou je steeds maar weer het wiel uitvinden? Daarom nam ik een kleine proef op de som. Een aantal verzen uit Genesis, uit de Statenvertaling, ‘hertaald’ of herschreven, met online AI-tools.
Natuurlijk komen er steeds meer bronnen beschikbaar, steeds betere of nieuwere inzichten. Maar tot schokkende verschillen heeft dit niet geleid. Alleen is het niet zo, denk ik, dat dit een volledig nieuwe vertaling rechtvaardigt elke keer. Denk bijvoorbeeld aan de Masoretische tekst van het Oude Testament die als uitgangspunt wordt gebruikt voor vertalingen. Die staat al heel lang vast en is bewezen betrouwbaar. Dus waarom zou je bijvoorbeeld niet de NBG51 of zelfs de Statenvertaling kunnen ‘hertalen’ met behulp van kunstmatige intelligentie?
Staten Vertaling, Genesis 1:1-4
ln den beginne schiep God den hemel en de aarde. De aarde nu was woest en ledig, en duisternis was op den afgrond; en de Geest Gods zweefde op de wateren. En God zeide: “Daar zij licht!” en daar werd licht. En God zag het licht, dat het goed was; en God maakte scheiding tussen het licht en tussen de duisternis.
SCRIBBR
God maakte in het begin de hemel en de aarde. De aarde was een lege woestenij en in de afgrond was duisternis. De Geest van God zweefde over het water. God zei: “Er zal licht zijn!” en het werd licht. God zag het licht en vond het goed. Hij maakte scheiding tussen het licht en de duisternis.
https://www.scribbr.nl/tekst-herschrijven/
Constatering: veel nabewerking nodig
Paraphraser
In het begin schiep God de hemel en de aarde. Nu was de aarde verlaten en leeg, en er lag duisternis op haar diepten. Toen bewoog de Geest van God over het water. En God zei: Laat er licht zijn! En er was licht. En God zag het licht en het was goed. En God scheidde licht van duisternis.
https://www.paraphraser.io/nl/tekst-herschrijven
Constatering: nabewerking nodig.
Neuralwriter
In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was verlaten en leeg en duisternis lag over de diepte. En God zei: ‘Laat er licht zijn’. En er was licht. En God zag het licht en zag dat het goed was, en Hij maakte een scheiding tussen het licht en de duisternis.
Constatering: onbetrouwbaar, mist “en de Geest Gods zweefde op de wateren” volledig!
ChatGPT
In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was nog leeg en vormloos, en duisternis bedekte de diepte; de Geest van God zweefde boven het water. Toen zei God: “Laat er licht zijn!” En er was licht. God zag dat het licht goed was, en Hij scheidde het licht van de duisternis.
Constatering: betrouwbaar en meest leesbaar.
AI als vertaaltool voor de Bijbel?
Na het invoeren van de tekst heb ik het resultaat in bijna alle gevallen moeten nabewerken om te zorgen dat er een tekst uitkwam die én leesbaar was én recht deed aan het origineel. De mate van nabewerking per AI-tool verschilt. Neuralwriter was daarbij de minst betrouwbare. Deze had een compleet zinsdeel gemist.
ChatGPT was de meest betrouwbare en zorgde voor een heel goede, leesbare, tekst. Zie ook onderaan dit artikel, waar ik Matteüs 24 door ChatGPT heb laten hertalen vanuit de NBG51-vertaling.
Het gebruik van deze AI-tools kan wel, maar heeft uiteraard nog altijd een handmatige redigeer- en controleslag nodig.Het zou mij niet verbazen als over een paar jaar echter deze tools zó goed zijn dat dit niet of nog nauwelijks nodig is.
ChatGPT als tool voor hertalen
Ik heb de ChatGPT tool gevraagd hoeveel tekst deze maximaal kan verwerken in één keer:
» Hoeveel tekst kan chatgpt maximaal verwerken?
“De maximale hoeveelheid tekst die ChatGPT in één keer kan verwerken is ongeveer 4.096 tokens voor GPT-3.5 en 8.192 tokens voor GPT-4, wat overeenkomt met ongeveer 3.000 tot 6.000 woorden. Tokens zijn fragmenten van woorden; bijvoorbeeld, “ChatGPT” is één token, maar langere woorden of zinnen kunnen meerdere tokens bevatten. Wanneer de limiet wordt bereikt, kan de tekst worden ingekort of opgesplitst om alles te verwerken. Als je een langere tekst hebt, kan die in delen worden behandeld.”
Daarmee lijkt ChatGPT een leuke tool om een oudere bijbelvertaling stukje bij beetje te moderniseren. Waarbij uiteraard altijd (vergelijkende) controle noodzaak is.
Automatisch vertalen
Een tweede stap zou natuurlijk automatisch vertalen zijn; dat de Bijbel vanuit de grondtekstverzameling(en) door een krachtige AI-tool, wetenschappelijk en theologisch getoetst, een vertaling kan maken van de Bijbel.
Echt slimme software zou dan vervolgens ook nog eens de gemaakte vertalingen of hertalingen kunnen controleren door deze te vergelijken met andere reeds bestaande vertalingen of bronnen. Zodat er een goede, “gewogen”, tekst ontstaat.
Vooralsnog zijn we nog niet zo ver. De ontwikkelingen op dit gebied gaan echter snel, heel snel.
Moet je dat willen, dat je de Bijbel middels een ‘vertaaltool’ laat vertalen of hertalen? In mijn ogen wel! Want het zorgt er voor dat, mits de tool door taalwetenschappers voldoende objectief is ingericht, de Bijbel veel consequenter en vrij van menselijke voorkeuren en vooroordelen wordt vertaald. Daarnaast zal het vertaalproces véél sneller gaan. Kostbare tijd wordt gewonnen! Ook kun je, zie verder, op een bepaald doelniveau vertalen.
Bijbelstudie met AI-tools
Een andere ontwikkeling is dat er op dit moment her en der gewerkt wordt aan bijbelstudie-tools met behulp van AI zoals “BijbelGPT”. Maar het heeft zo zijn valkuilen omdat een dergelijke tool gevoed wordt door meningen en data van andere bronnen.
De uitkomsten hoeven niet bepaald objectief of betrouwbaar te zijn. Voorzichtigheid is vooralsnog geboden met het gebruik van dergelijke tools.
Machinale interpretatie is immers iets totaal anders dan interpretatie door de Geest geleid!
Werk vertalers verdwijnt grotendeels
Voor vertalers zal het even wennen worden, .. hun werk wordt grotendeels overbodig. Dat is in nu al het geval, zo laten recente berichten zien.
Vertalers zullen meer in de controlerende rol moeten gaan werken of als beheerders en ontwikkelaars van AI-tools. Een verschijnsel dat je ook in het verleden zag optreden bij mechanisering en automatisering; deskundigen blijven nodig maar krijgen een andere rol of er is een ander soort deskundige nodig. Werk verdwijnt, maar er komt op een ander vlak weer nieuw werk bij.
AI als steun bij vertalingen
“Ongeveer 3.700 talen hebben nog steeds geen Bijbel, waarvan de meeste een aanzienlijke uitdaging vormen voor de vertaaltaak. Veel talen hebben weinig tot geen gedrukte bronnen beschikbaar, wat die taak nog ontmoedigender maakt. Voor deze talen katalyseert AI verandering, versnelt het de vertaalcyclus en verbetert het zelfs de kwaliteit van het product. Met behulp van machine learning kunnen hele Bijbelvertalingen sneller worden voltooid dan ooit tevoren in de geschiedenis.” (TGC)
Voor het vertalen van de Bijbel in een taal die nog niet eens bestaat op schrift is kunstmatige intelligentie een uitkomst. Voor de sprekers van deze talen zelf is het óók van belang. Veelal is de Bijbel het éérst boek dat in deze talen op schrift wordt gesteld.
Matteüs 24 (NBG) op B1 niveau
Tot slot heb ik door ChatGPT Matteüs 24, vanuit de NBG51-vertaling, laten hertalen in modern en begrijpelijk Nederlands, op B1-niveau¹. Dit is het, zeer goed leesbare, resultaat!
1 Jezus verliet de tempel en ging weg. Zijn leerlingen kwamen naar Hem toe en wezen Hem op de gebouwen van de tempel. 2 Jezus zei tegen hen: “Zien jullie al deze gebouwen? Ik verzeker jullie, er zal geen steen op de andere blijven staan; alles zal worden afgebroken.”
3 Toen Jezus op de Olijfberg zat, kwamen zijn leerlingen naar Hem toe en vroegen: “Vertel ons, wanneer zal dit gebeuren? En wat zal het teken zijn van uw terugkomst en het einde van de wereld?” 4 Jezus antwoordde: “Let goed op dat niemand jullie misleidt! 5 Want veel mensen zullen in mijn naam komen en zeggen: ‘Ik ben de Christus,’ en ze zullen veel mensen bedriegen. 6 Jullie zullen horen over oorlogen en geruchten van oorlogen. Wees niet bang, want dit moet gebeuren, maar het einde is dan nog niet. 7 Volk zal tegen volk vechten en koninkrijk tegen koninkrijk. Er zullen op verschillende plaatsen hongersnoden en aardbevingen zijn. 8 Dit is pas het begin van de moeilijkheden.
9 Dan zullen jullie vervolgd worden, en sommigen van jullie zullen worden gedood. Jullie zullen door alle volken worden gehaat vanwege mijn naam. 10 Velen zullen dan ten val komen en elkaar verraden en haten. 11 Valse profeten zullen opstaan en veel mensen misleiden. 12 Doordat het kwaad zal toenemen, zal de liefde bij de meeste mensen verdwijnen. 13 Maar wie volhoudt tot het einde, zal gered worden. 14 Het goede nieuws over het Koninkrijk zal over de hele wereld worden verteld als een getuigenis voor alle volken, en dan zal het einde komen.
15 Wanneer jullie de ‘verschrikkelijke verwoesting’ zien, waarover de profeet Daniël heeft gesproken, dan moeten de mensen in Judea naar de bergen vluchten. 16 Wie op het dak is, moet niet naar beneden gaan om iets uit zijn huis te halen. 17 Wie op het land is, moet niet teruggaan om zijn jas te halen. 18 Het zal zwaar zijn voor zwangere vrouwen en moeders die borstvoeding geven in die tijd. 19 Bid dat jullie niet in de winter of op een sabbat moeten vluchten. 20 Want er zal een grote verdrukking zijn, zoals er nog nooit is geweest vanaf het begin van de wereld, en ook nooit meer zal zijn. 21 Als die dagen niet zouden worden ingekort, zou niemand het overleven. Maar omwille van de uitverkorenen worden die dagen ingekort.
22 Als iemand tegen jullie zegt: ‘Kijk, hier is de Christus!’ of ‘Daar is Hij!’, geloof het niet. 23 Want er zullen valse christussen en valse profeten opstaan die grote wonderen zullen doen om, als het mogelijk was, zelfs de uitverkorenen te misleiden. 24 Onthoud dit: Ik heb het jullie van tevoren verteld. 25 Als mensen zeggen: ‘Kijk, Hij is in de woestijn!’ ga er niet naartoe. Of als ze zeggen: ‘Hij is binnen in een kamer!’ geloof het niet. 26 Want zoals de bliksem van het oosten naar het westen flitst, zo zal het zijn wanneer de Zoon des Mensen komt. 27 Waar de gieren zijn, daar is het dode lichaam.
28 Direct na die moeilijke tijd zal de zon verduisterd worden, de maan zal niet meer schijnen, de sterren zullen uit de hemel vallen en de krachten van de hemel zullen wankelen. 29 Dan zal het teken van de Zoon des Mensen aan de hemel verschijnen, en alle volken op aarde zullen rouwen. Ze zullen de Zoon des Mensen zien komen op de wolken van de hemel, met grote macht en majesteit. 30 Hij zal zijn engelen uitzenden met een luid trompetgeluid, en ze zullen zijn uitverkorenen verzamelen uit alle windstreken, van het ene eind van de hemel tot het andere.
31 Leer van de vijgenboom: wanneer zijn takken zacht worden en de bladeren uitlopen, weten jullie dat de zomer dichtbij is. 32 Zo moeten jullie ook weten dat het einde nabij is wanneer jullie deze dingen zien gebeuren. 33 Ik verzeker jullie, deze generatie zal niet voorbijgaan voordat alles gebeurd is. 34 De hemel en de aarde zullen verdwijnen, maar mijn woorden zullen nooit verdwijnen.
35 Maar die dag en dat moment weet niemand, ook de engelen in de hemel niet, zelfs de Zoon niet; alleen de Vader weet het. 36 Het zal zijn zoals in de dagen van Noach. 37 Net zoals mensen toen doorgingen met eten, drinken, trouwen en feesten, tot de dag dat Noach in de ark ging, 38 en ze niets vermoedden tot de vloed kwam en hen allemaal wegvaagde, zo zal het zijn bij de komst van de Zoon des Mensen. 39 Twee mensen zullen op het veld werken; de een zal worden meegenomen en de ander achtergelaten. 40 Twee vrouwen zullen graan malen; de een zal worden meegenomen en de ander achtergelaten.
41 Wees waakzaam, want jullie weten niet op welke dag jullie Heer zal komen. 42 Als de eigenaar van een huis wist in welke nacht de dief zou komen, zou hij waakzaam zijn en niet toestaan dat er ingebroken werd. 43 Wees daarom ook voorbereid, want de Zoon des Mensen komt op een onverwacht moment.
44 Wie is de trouwe en verstandige dienaar die zijn meester heeft aangesteld om op het juiste moment voedsel uit te delen aan zijn huisgenoten? 45 Gelukkig is die dienaar die zijn meester bezig zal vinden met zijn werk wanneer hij terugkomt. 46 Ik verzeker jullie dat de meester hem over al zijn bezittingen zal aanstellen. 47 Maar als die dienaar slecht is en denkt: ‘Mijn meester komt voorlopig niet terug,’ 48 en hij begint zijn mede-dienaren te slaan en eet en drinkt met dronkaards, 49 dan zal zijn meester onverwachts komen op een dag waarop hij het niet verwacht en een uur dat hij niet weet. 50 De meester zal hem zwaar straffen en hem dezelfde straf geven als de huichelaars. Daar zal gehuild worden en zal er tandengeknars zijn.
(Bron: ChatGPT/NBG51)
__
¹ Taalniveau B1, eenvoudig Nederlands, is niet alleen voor mensen met een lager opleidingsniveau. Ook hoger opgeleiden en professionals lezen meestal liever teksten op taalniveau B1 dan op taalniveau C1. Een tekst op taalniveau B1 leest namelijk gemakkelijker en sneller. (Communicatie Rijk)
