Als Christen Sabbat vieren of Zondagsheiliging?

Het is vandaag zaterdag. De Sabbat. Er zijn christenen die vandaag naar de kerk gaan. Omdat ze “de Sabbat houden”. Morgen zijn er mensen die doen aan ‘Zondagsheiliging’. De zondag is volgens hen “in plaats van de sabbat” gekomen en deze dag beleven ze zoals veel Joden de sabbat vierden.

Sabbatskaarsen
Sabbatskaarsen – CC license

Als kind groeide ik op in een overwegend Gereformeerd dorp. Op de zondag mocht je nagenoeg niets. Alle winkels in de wijde omtrek waren gesloten, tanken op zondag kon je wel vergeten, heel veel gezinnen gingen op zondag twee keer naar de kerk en ontspanning als naar het zwembad gaan of zaken als een ijsje kopen op zondag was “uit de boze”.

Mijn Oma’s credo was “Een zondagse steek houdt geen week”, met andere woorden er werd niet gewerkt op zondag!

De Dag des Heeren

Veel mensen die je tegenwoordig hoort over die tijd hebben het als een dwangbuis ervaren. Je mocht helemaal niets. Dan lág er eindelijk ijs op het kanaal, mócht je niet schaatsen want “De Zondag is De Dag Des Heeren!”.

Er zijn tegenwoordig nog steeds regio’s waar men zo met de zondag omgaat. Het zijn er steeds minder, dat wel. In steeds meer plaatsen is het op zondag in het winkelcentrum en bij de sportclubs drukker dan in de kerken. Zondagsheiliging is in Nederland eigenlijk niet meer aan de orde.

Gelukkig dachten niet alle gereformeerden er zo over 😉 Zelf stond ik dus op zondag wél op de schaatsen! En ging ook zwemmen én mocht als kind gewoon een ijsje kopen en hoefde slechts één keer per zondag naar de kerk.

Van één kant is het wel jammer dat de zondag ‘een dag als alle andere’ dreigt te worden, al was het maar voor al dat winkelpersoneel en de kleine ondernemers die zo nóóit een dag vrij zijn. De 24/7 economie eist zijn tol.. ook bij hen. Het is niet vol te houden voor kleine ondernemers om zeven dagen per week de zaak open te hebben.

Zondagsheiliging is niet Bijbels
De “zondagsheiliging” is echter geen bijbels principe. Het is een traditie ontstaan in de middeleeuwen. De eerste Christelijke gemeente kwam wel samen op de zondag, zie verder, maar het was voor hen gewoon een werkdag.

avondmaal brood en beker pascha
Avondmaal (gratis afbeelding ©Pixabay)

In de avonden kwamen zij samen, “op de 1e dag van de week”, om samen het Avondmaal te vieren en de opstanding van Christus te herdenken in een (avond)bijeenkomst.

Dat had een praktische reden. De christenen uit de Joden mochten op de sabbat niet reizen, uitgezonderd naar de synagoge, en dus konden ze niet op de sabbat samen komen. Christenen in de heidenwereld moesten op de zaterdag en zondag vaak (ook) werken.

Daarnaast gingen veel Joodse christenen ook nog naar de synagoge en naar de Tempel. Pas na enkele decennia wilden de Joden niet langer dat de messias-belijdende joden in de synagoge kwamen.

Zeven dagen per week

Het zevendaagse-ritme is een goed ritme voor de mens. Het is in Genesis al benoemd:

Toen God op de zevende dag het werk voltooid had, dat Hij gemaakt had, rustte Hij op de zevende dag van al het werk, dat Hij gemaakt had. En God zegende de zevende dag en heiligde die, omdat Hij daarop gerust heeft van al het werk, dat God scheppende tot stand had gebracht. (Genesis 2:2-3)

De Joden hielden een zevendaagse week aan: zes dagen werken, de 7e dag (de sabbat) rusten. De Romeinen hadden van de Etrusken de achtdaagse nundinale week overgenomen. Pas nadat door Julius Caesar in 46 v.C. de kalender werd hervormd raakte ook bij hen de achtdaagse week in onbruik.

De Fransen voerden in 1793 bij de Franse Revolutie de tiendaagse werkweek in. In 1806 door Napoleon weer afgeschaft.

“In de 5-daagse Sovjet-week had telkens een vijfde van de arbeiders een dag vrij. Dit bleek echter al snel rampzalig in sociaal opzicht. Gezinsleden en vrienden zagen elkaar met de extreem lange werkdagen inclusief ploegendiensten zelden of nooit, hooguit op de vijf feestdagen.” (Sargasso)

Deze zelfde sociale ramp heeft zich de afgelopen decennia in Nederland voltrokken doordat ‘het weekend’ niet meer ‘heilig’ is. Meer en meer zullen mensen ook gewoon in de weekenden moeten werken waar dat tot voor kort alleen maar voor uitzonderingen goldt zoals de zorg, politie en hulpdiensten.

Zondagswet 1911 in Ontario, Canada
De “zondagswet”, Ontario, Canada (afb public domain)

Er gaan regelmatig al stemmen op dat het ‘heel normaal’ moet zijn dat je op zaterdag en/of zondag óók ‘gewoon op kantoor moet zitten’. Van dienstverleners als banken, gemeenten en provincies wordt steeds meer flexibiliteit verwacht qua bereikbaarheid. Daaruit volgt dat ICT-bedrijven (immers, ondersteunende diensten), toeleveranciers e.a. óók moeten werken en ga zo maar door.

Als Christen Sabbat vieren

Tijdens sabbat mogen gelovige joden onder andere niet werken, niet sporten en geen elektriciteit gebruiken. Gelovige joden hebben speciale gebeden en rituelen tijdens sabbat. Volgens de Tora, het heiligste joodse boek, heeft God de wereld in zes dagen geschapen. Op de zevende dag rustte hij uit. (SamSam)

De zevendedagsadventisten en vele messiasbelijdende joden houden de zaterdag als rustdag en zien dit als een van de geboden. Bij de bevindelijk gereformeerden en de Gereformeerde Kerken in Nederland (hersteld) wordt de zondag gezien als vervanging van de sabbat, en de zondagsrust als een van de Tien geboden: “Gedenkt den sabbatdag, dat gij dien heiligt”. (Wikipedia).

Als Christen Sabbat vieren of Zondagsheiliging?
(“Messianic Seal“)

Meer en meer christenen vieren tegenwoordig ook de sabbat. Als Christen Sabbat vieren, is dat de bedoeling? In een prediking die ik een paar jaar geleden hield zei ik het volgende, mede omdat er vragen speelden of we niet als gemeente ‘de sabbat moesten gaan houden’:

Opmerkelijk is dat we zien dat de eerstelingengarve werd geofferd op de dag ná de sabbat; de zondag. Dit is tevens de dag dat Christus is opgestaan en sinds het begin van de Christelijke gemeente de dag waarop de gelovigen samenkomen om Christus’ te eren en zijn dood en opstanding te herdenken.

We zien nóg zo’n belangrijke zondag in het Oude Testament; namelijk de zondag 7 weken later, op de 50e dag (Lev.23:15,16): het ‘wekenfeest’. Dit was de dag van de éérste pinksterdag in het Nieuwe Testament. Toén werd de oogst “binnengehaald”: de gemeente ontstond.

Is het niet bijzonder om te zien dat er in het Oude Testament twéé “eerste dagen der week” waren die niet alleen voor Israël maar óók voor de Gemeente zó’n belangrijke rol spelen? En wat natuurlijk nog veel unieker is: dat we door deze twee feestdagen heen een profetische heenwijzing mogen zien naar Christus Jezus, die volledig vervuld is – zoals Paulus hier leert. 

Pinksteren is dus een feest dat op de zondag gevierd wordt. Christus is op de zondag opgestaan, de gemeente ontstond op een zondag

Zoals we zien is wat voor ons als gelovigen zo belangrijk is, de opstanding van de Here én de komst van de Geest van de Here waardoor wij één lichaam zijn, in Hem gedoopt zijn door Zijn Geest, juist niet op een Sabbat.

De Sabbat is deel van het Oude Verbond. Wij zijn als Christenen deel van het Nieuwe Verbond, het verbond in Christus. Daarom is het van grote symbolische waarde dat juist deze twee belangrijke zaken op de “eerste dag van de week” plaatsvonden.

Het houden van de sabbat, als christenen uit de heidenen, is een terugkeer ‘onder de wet’.

Ignatius, één van de “Apostolische Vaders” schreef: “Als iemand Judaisme aan je predikt, schenk dan geen aandacht aan hem. Want het is beter te horen over Christendom van iemand uit de besnijdenis, dan over Judaisme van iemand uit de heidenen. En als zij beiden niet spreken over Christus, zijn zij als grafstenen en graven voor mij“.

Paulus noemt het volgen van de Joodse wet, als Christen, ‘huichelarij’. Het houden van de sabbat is onderdeel van de Joodse wetten en voorschriften. Hij verzette (vgl. Galaten 2) zich dan ook tegen Petrus e.a. die hier aan deden. Als we de viering van de sabbat als een wettisch voorschrift aan onszelf opleggen is dit dus niet in lijn met de Bijbel.

In Galaten 4:9-11 zegt hij dan:

Nu gij echter God hebt leren kennen, ja, meer nog, door God gekend zijt, hoe kunt gij thans terugkeren tot die zwakke en armelijke wereldgeesten, waaraan gij u weder van meet aan dienstbaar wilt maken? Dagen, maanden, vaste tijden en jaren neemt gij waar. Ik vrees, dat ik mij wellicht tevergeefs voor u ingespannen heb.”

Evenzeer is het wettisch houden van de “zondagsheiliging” in mijn ogen daarom evenmin in lijn met de Bijbel. Hoewel een zevendaags ritme uitstekend is voor een mens, is een “zondagsheiliging” simpelweg het houden van “dagen, maanden, vaste tijden”. Niet omdat de Bijbel het voorschrijft, maar “de traditie”. Iets waar de Here Jezus zich, richting de farizeeën, ook al tegen verzette wanneer zij de traditie boven het Woord van God stelden.

Mag je niet op Sabbat samenkomen?

Paulus schrijft over het houden van een dag in Romeinen 14:5-6 het volgende:

Deze [immers] stelt de ene dag boven de andere, gene stelt ze alle gelijk. Ieder zij voor zijn eigen besef ten volle overtuigd. Wie aan een bepaalde dag hecht, doet het om de Here, en wie eet, doet het om de Here, want hij dankt God; en wie niet eet, laat het na om de Here en ook hij dankt God.” (Zie ook Kolossenzen 2:16-17).

Je mag dus best wel op de sabbat samenkomen. Of op de zondag. Of de maandag. Het maakt niet uit: “Ieder zij voor zijn eigen besef ten volle overtuigd“.

Maar het gaat mis als we het een ander opleggen, continue anderen proberen te overtuigen dat het de énig juiste weg is (of Bijbels zou zijn) of, erger nog, als we het doen in een poging de Joodse wet te volgen. Want die Wet is vervuld in Christus (Romeinen 8:3-4).

Het samenkomen op de sabbat heeft de schijn tegen. Als in dat we, als gelovigen, proberen zélf weer de Wet te gaan houden, zelf de Wet willen volbrengen doordat we geboden uit de Wet van Mozes gaan volgen.

Het is ook niet in lijn met wat het Nieuwe Testament, het Nieuwe Verbond, ons laat zien namelijk dat we de Opstanding van Christus op de éérste dag van de week vieren met brood en beker vgl. bijvoorbeeld Hand 20:7; 1 Kor. 16:2.

De Zaterdagavond? De Zondagavond?
Als je zelfs precies de Bijbel zou willen volgen zou je op de avond moeten samenkomen. De sabbat eindigt namelijk op zaterdag ná zonsondergang en dan begint de volgende dag, de éérste dag der week.

De gedachte is dat gelovigen op die avond samenkwamen. Echter kleeft aan die gedachte ook een aantal bezwaren.

In Handelingen lezen we:

Op de eerste dag van de week kwamen we bij elkaar om de maaltijd van de Heer te vieren. Paulus sprak tot de mensen. Omdat hij van plan was om de volgende dag te vertrekken, sprak hij door tot middernacht. Er brandden olielampen in de bovenzaal waar wij bij elkaar waren. Een jongeman, Eutychus, zat in de vensterbank te luisteren. Toen Paulus zo lang bleef spreken, viel hij in slaap. Daardoor viel hij uit het raam, dat op de derde verdieping was. Hij werd dood van de straat getild. Maar Paulus kwam naar beneden en liet zich bovenop de jongen vallen. Hij sloeg zijn armen om hem heen en zei: “Stop met huilen en jammeren, want er is leven in hem.” Hij ging weer naar boven, brak het brood en at. Daarna sprak hij nog tot de ochtend met hen. De jongen werd levend naar huis gebracht. De mensen waren heel erg bemoedigd. (Hand. 20:7-12, Basis Bijbel).

Maar dat is dus het punt… het hóeft niet “precies zoals het in de Bijbel staat” (als hiermee al precies is aangegeven wanneer het was!).

Want stel we zouden op basis van de Bijbelse gegevens gaan samenkomen op de zaterdagavond (waar dus wel iets voor te zeggen is) omdat we denken dat dat móet, dan is dat “wetticisme“.

Vergeet daarnaast niet dat al snel er ook Heidenen aan de gemeente werden toegevoegd. Deze vierden de sabbat niet, laat staan dat ze op de sabbat bij Joden in huis kwamen om samen met hen het Avondmaal te vieren.

Justinus de Martelaar heeft uitgebreid beschreven, ergens tussen 115-165 n.Chr. wanneer en hoe de christenen samenkwamen. Er is in zijn beschrijving hiervan geen spoor van Judaisme te vinden. Er wordt zelfs expliciet gezegd dat ze op de zondag samenkwamen.

Het is niet aan mij om te zeggen dat het houden van de sabbat niet mág maar onverstandig en niet in lijn met de Bijbelse gegevens vind ik het wel. Als we als christenen graag op een vaste dag willen samenkomen, en dat is uiteraard gewenst, is de zondag daarvoor de aangewezen dag – zoals het al sinds het Nieuwe Testament het geval was. Of zoals ik eerder opmerkte eventueel de zaterdagavond, na zonsondergang, omdat dan de nieuwe dag volgens de Joden begon.

Wat dan wel, naast eerder genoemde, nog een probleem is: de opstanding van de Here, die we in Brood en Beker herdenken, was op de (vroege) ochtend: “Laat na de sabbat, toen het licht begon te worden op de eerste dag van de week, kwamen Maria Magdalena en de andere Maria om naar het graf te kijken. [..] Hij is hier niet, want Hij is opgewekt” (Matt. 28:1-6)

Tijdens het Apostelconvent (Hand. 15:1-31, vgl. ook Hand. 11) hebben de apostelen besloten de ‘heidenen’ niet lastig te vallen met het opleggen van de Wet van Mozes – of andere vormen van wetticisme! Vergelijk de Galatenbrief! Zoals Paulus in dit verband dan ook opmerkt is het (slechts) een schaduw van wat ging komen en van “de werkelijkheid van Christus”.

De sabbat maakt integraal onderdeel uit van de Wet van Mozes. Als de heidenen daarom gezegd wordt dat zij zich niet aan de besnijdenis of willekeurig welke andere religieuze, Joodse, verplichting dan ook hoeven te houden dan ook niet aan de sabbat. Het Apostelconvent legde hen niets op in die zin en dat werd gehouden júist omdat deze vragen speelden.

Sabbat is geen dag maar een begrip

De sabbat is, Bijbels gezien, géén specifieke dag. We dénken allemaal wel dat het ‘de zaterdag’ is, maar dat komt alleen maar omdat het toevallig zo is ingesteld in de Joodse traditie, bij de wetgeving (SinaÏ). We weten niet eens welke dag van de week indertijd door Mozes is ingesteld.

Het is zeer goed mogelijk dat dat zelfs een andere dag was dan de tegenwoordige sabbat (zaterdag) immers: de Joden hebben in de ballingschappen en dergelijke (en de tijd er aan voorafgaand!) de Wet gebroken. Dat was ook de reden voor de ballingschappen.

Schepping tot aan Wet van Mozes
Werd er na de schepping door de mensheid elke zaterdag een
sabbat gehouden? Werd dat een wet, vanaf dat moment voor Adam en Eva? We moeten ons beseffen dat tussen de schepping en het moment dat de Wet op de Sinaï werd gegeven een periode van minimaal 2400 à 2500 jaar voorbij is gegaan.

Nergens lezen we dat vóórdat de Wet van Mozes kwam de sabbat of de zevende dag als (verplichte) rustdag was ingesteld of werd gehouden. Ook niet in de “Noachitische geboden”

Tevens moeten we ons beseffen dat de Wet van Mozes zegt:

Zes dagen moet u arbeiden, maar op de zevende dag moet u rusten (shabbat). Ook in de ploegtijd en in de oogsttijd moet u rusten (shabbath)”. (Exodus 34:21).

Het woord sabbat of shabbath betekent rust. Beter nog: “voleindigd” of “gecompleteerd“. God rustte op de zevende dag, het was Zijn eigen rustdag. Want: het werk was klaar. 

In de context van de Wet van Mozes werd het ook de rustdag van het volk Israël om daarmee aan te tonen dat zij een apart gezet, geheiligd, volk waren. Bij dat volk hoorde ook de Wet en het houden van die wet. Ze waren niet meer de slaven in Egypte die altijd maar dag in, dag uit keihard moesten werken maar de dienstknechten geworden van God, JHWH, die net als Hem op de zevende dag van de week mochten rusten van hun werk.

vrijheid-ketens

De Sabbatsrust van de Gelovige

In Hebreeën 4:3 lezen we:

Want wij gaan tot [de] rust in, wij, die tot geloof gekomen zijn”

Dit in tegenstelling tot het volk van Israël. Zij waren een volk dat in duisternis wandelde. Het Licht kwam tot hen maar zij hebben het Licht niet ‘gegrepen’ (Joh 1:5-11).

Wie Het Woord wel aanvaarden zijn, zo zegt Hebreeën, “de rust <katapausis> in gegaan”. Dit is precies dezelfde ‘rust’ die wordt aangeduid met sabbat. Vergelijk Hebr. 4:10-11.

In geestelijke zin is het voor ons dus nu reeds elke dag al sabbat. De Wet is vervuld, we zijn reeds de rust ingegaan.

Wij, als gelovigen uit de heidenen, horen niet bij het volk Israël. We zijn al helemáál niet in hun plaats gekomen en daarom ben ik van mening dat het houden van de sabbat (en vieren van allerlei andere feesten gebonden aan de Wet en volk van Israël) niet voor ons bedoeld is. Laat staan dat het aan ons opgelegd wordt. Immers: we zijn reeds ‘de rust (sabbat, katapausis) ingegaan’?! De schaduw daarvan heeft voor ons afgedaan (Kol. 2:16-23) “en dient slechts tot de bevrediging van het vlees”.

Print Friendly, PDF & Email